Lai phung in ruakfim ningcang

Lai phung in ruakfim ningcang
Laimi hi kan thih tikah ruak kan i fim ningcang aa dang cio ko lai. Atu chan ruakfim ning cu mino zong nih an hmuh dih cang ko caah òial hau ah ka ruat lo. Asinain hlan chan Hakha lei ruakfim ning tu kha Lai phung ning in fim a si caah langhter kan i zuam lai.

Mithi hi an i khat dih lo. Laimi nih a phunphun in kan ṭhen. Tc: (Pulthi), (2) Saarthi, (3) Minchimlo, (4) Naural. Cu vialte lakah "pulthi" cu thih kel (Natural death) a si caah a phung ningte le lungrupte in ruak cu fim a si tawn. Cun minung hi mipipa an um, mitetuai kan um ca-ah ruak fim ning aa dang deuh tawn. A saunak cun kan ṭial cawk lai lo ca-ah phunglam a tlai deuhmi mipipa deuh ruakfimning a tlaangpi in kan langhter lai.

Mithi cu a thih cangka in tilum in ruakti ṭawl a si. Cu hnu-ah an rak i chiah cia mi thih tuam kha bukbau chung in an hon chuah i a thil an thlen, a ruak cu an òamh. A nunchung ah zaapi bochanmi le chunhthah bawilaam a tlinhmi a rak si ahcun a ruak cu ciincawi cungah an suan. Biaròial le tawnlo puan in an thuamh, pawngpi an pawl hi Sumthawng mei an tonh.

Ruak-hngah kongkau, thlaan cawhnak kongkau a rak tuaktaan tu an rak um. Tuavon thih ah cun ruak-hngah ah Sia asiloah Naa le Vokthau a si tawn. Cu bantuk mipipa deuh a cheu cu thlaanpi ah vui an si tawn ca-ah thlaanpi ṭhing kha kau a hau tawn. Ruak a um chung khuangdaar a daai lo. ṭahtu tam a ngeih piin ah conglaizawnhtu zong an um. Conglaizawnh timi cu mithi pa ruak kuung ah cawngnak puan an i sawihnawt bu in a pawng in an laam hnawh, bia an ruah pah an cah pah, va zak lai ci va zun lai ci tiah an forh. Khuachingchan in cingla rualchan an kawhmi hna hngah-ngan awk an um ahcun nithum tiang cu ruak chiah a si ko. Hlaan ah cun ruakvui a tlai chel a um i, a caan ah cun meifaar vanh in vui a si. Thlaan cu ṭumbut, inntual a si caah a zia a um. Ruak vui lio ah ṭah-hraam aw nih dangkhat, khuang-daar aw nih si chinchap kaw pasal pipi hmanh lungzuur lo an um lo. Zeiruang cem ah dah a si kan ti ahcun Pathian kan rak zumh hlaan ah cun ruahchan awk a rak um lo ca-ah a si, thlaan piin lei ah ruahchan awk a um lo tikah dihdongh ni taktak a rak si ve.

Ruakvui zaan ah innpa chakthlang rualchan cingla nih "thi-hnem" an peek cio hna. Zaan riah duum tikah cu thi-hnem rawl cu kan Lai nunphung dawh a langhtertu thil ṭha a si caah a ngaihchiatpi le a hraamtu upa deuh pawl he eiòi a si tawn.
A thaizing cu thlaanpho ulh ni a si i, zeihmanh tuah lo-in i dinh a si. A kiptuh ah thlaanser ni a si i, a ruak ni tluk deengmaang in ṭhutpitu an tam. A herh ahcun thlaansernak min bunh in Caw kun Vok kun an thah chap. Zu an daap i ruakhumh i a tlungmi khual pawl le laikhat pawl bia lungduh ruahnak caan zong ah a cang.

Thlaanser ni khan chang an deen, changpi, fangfun, bechang ti-in an fuun piin ah ruava le changza zong an fuun. A thaizing cu òhutpi ni ti a si i zu an daap, tar pawl an i puumkhawm i, mithi hla an sa. Innpa chakthlang ngakchia pawl an kawh hna i changza an eiter hna. Cu ni cu "Thitirh ni" an ti. Zaanriah ei khawh in "thi thlah" a um rih. Zaanriah ei hnu-ah innleng suut hram ah lungpher cungah vaan-awn in meifaar an vaan mithi phurh awk ah thilthuam phuntling le ei awk kha nureel in an timh. Anmah innchungkhar he, cingla rualchan he um dih a si. Khuang le daar cu a ruak ni bantukte in tum a si. Nu rual an ṭap dih, pa hmanh lungzuur lo an um lo. Thilri vialte cu an tongh diahmah i, mithi cu nan khua lei-ah cun vung kal cang ko kun u tiah thlahnak bia an chim. Cucu ruakfim a donghnak a si. Hmailei a ra laimi Tho le Hlukhla ah voithum tiang thitirhpiak a si hnu-ah mithi pa kongkau cu a tling khitkhat ah a cang.

Cun, phundang in a thimi pawl cu a tanglei bantuk in anmah sining cio in an ruak cu fim a si.
Saarthi

Saarthi timi cu ti le mei i a paammi, thingpaar le lungpang in a tlami le meithal in tuahhnawh sualmi pawl an si. Cu hna pawl cu hawidang vuinak ah vui phung a si lo. Khualeeng saarthlaan ah an vui hna. An thlarau cu tihaal rawlṭaam in an vaakvai ti in zumh a si ca-ah dinhhmun lamcaan kip ah changrawh, banhla le ti kha an hunh tawn hna.
Minchimlo
Minchimlo timi cu thinghmui zawtnak (Leprosy) in a zaw i a thimi an si. An thih tikah "A thi" ti-in chim phung a  si lo, "A lo" ti tu in chim phung  a si. Lai khuate kip ah hlaan ah cun innpawng thinghual hmunkhat cu "Hmunchia" an timi a um cio. Kha ka kha mithinghmui vuinak hmun a si caah hmunchia an tinak cu a si. An thih tikah midang hngalh lo-in a chungkhat nih a ruak cu an fim.
Nau-ral
Nau-ral timi cu a ruak in a chuakmi le thlatling lo i a thimi khi a si. Kha bantuk phun kha cu zaan ah mi hngalh lo-in kawmtang ah vui a si i, a thi ti-in chimphung a si ve lo, "A lo" ti-in chim a si ve.
(Hmanthlak hi chanthar Thlan hmanthlak sawhsawh kan tar mi a si)
Crd: CACC 2011

Advertisement