BIAHMAITHI
Hi cauk hmete cu Rev. Nawl Tling tuanbia a si i, a tling hrimhrim lo. Rev. Sang Ling tuanbia an khomhmi cu cauk in a chuak rih lo, cu hmanh cu U Phu Kyi nih aa hlaan i rel awk hmanh in kan hmu lo. Rev. Van Lo tuanbia zong amah thih hnu ah kan chuah te lai, tiah a fale nih an ti. A tu i a ummi cu Rev. Sang Fen le Rev. Za Ling kong lawng a si rih caah a tlin lonak khun a si.
Mi tampi nih kan Laimi Khrihfa tuanbia hi hngalh kan duh ngaingai cang, hmailei ah cun tling tein a khawm i a ṭial duhmi an um tikah zohchih awk ṭhahnem ding tal si te seh ti ruahchannak in amah Jubilee philh lonak le kan pa upatnak caah ka ṭial.
A ṭialtu
Joseph Nun Tum (Rev. Joseph Nun Tum Tuanbia rel na duh ahcun mah catlang hi click chih te)
THAWHKEHNAK
Rev. Nawl Tling cu Mualcin phun a si. Mualcin cu chung thum in an um i, cu hna cu Lian Lawm chung, Thla Hniar chung le Dai Lo chung tiin an si i, amah cu Dailo chung hrin a si.
Mualcin thawhkehnak ahhin a hringtu hna ah Ngeih Hmung tiang lawng hi hngalh a si. Ngeih Hmung nih Ngeih Lian a hrin. Ngeih Lian fapa ah Sem Lian a si i, Sem Lian nih cun fapa pathum a hrin hna i cu a fale hna cu Lian Lawm, Thla Hniar le Dai Lo an si.
Dai Lo fa ah Al Dun, Al Dun fa ah cun Ral Thuai a si. Ral Thluai nih cun Tlanglian phun Hniar Ung far, No Hnin fanu Hniar Thlia a ṭhit i, Ral Thluai le Hniar Thlia fa ah cun Nawl Tling hi a si. Amah cu 1898 kum ah Hniarlawn khua ah a rak chuak.
A NGAKCHIAT LIO
A pa Ral Thluai le a nu Hniar Thlia nih fapa pali le fanu pathum an hrin hna i, amah hi falai a si. Mah hna lakah hin amah a changhtu Tum Nawn hi a ngakchiat lio aa hngalh hlan ah a thi. A unau a nungmi cu Zing Doi, Sung Hngel, Sun Cuai, No He, le That Hnin an si.
Nawl Tling cu kum hleikhat a si lio ah a pa cu lotuk kal awkah aa thawh. Cu ni cu a pa innleng a ṭum sin in a lung a hno i, a liam hlan te mithi ṭah in Nawl Tling nih cun a rak ṭah i a nu le a naule vialte, a theimi innpa chakthlang vialte an khuaruah a rak har dih. Caan tlawmpal a hung rau u, chunhnu ni mer ah khin, “Nawl Tling pa ee lo tuknak ah a paam ee,” tiah zual a rung thang colh. A tu ahhin, “Ka pa thih lai kha ka lungthin nih a rak hngalh hmasa caah kha bantuk khan zingka te i ka ngaih a rak chiatnak a si,” tiah a chim tawn ṭheu.
A unu pakhat hi thinlung tling ngaingai a ngei deuh lomi a si. A nu le a naule zeihmanh a thei rih lomi hna he cun an rung hmui. A hohmanh rinhcanh tlak an um lo caah a nu lawng nih cun a cawm hna. A nu cu um serthiam a si i um ser le lothlawh kemh in a fale cu a nunpi hna. Mi pakhat kut lawng an toh caah sifak ngaingai in an rak nung.
CA CAWNNAK LE KHRIHFA CANNAK
Mah lio ahhin Hakha Mission sianginn ah Hniarlawn khuami pathum: Thang Kol, Hram Dun, le Hram Luai cu ca an rak cawng. Mah hna nih cun Nawl Tling cu cacawn an rak sawm lengmang ve i cu thawng cun Hakha khua i cacawn ah cun a rak kal ve. Mah lio ah cun siangngakchia a cawmtu hna cu Carson bawinu a rak si i siangngakchia pakhat hi thla khat ah K. 3/- cio in a rak pek hna. Nawl Tling zong cu Carson bawinu sin ah cun a kal ve i cacawnnak nawl cu a pek i 1911 kum in sianginn kai ah cun a rak kal i thla khat ah K. 3/- cu a rak pek ve.
Sianginn a kai tikah cun an phunkhat unau vialte le khuapi te in an rak thlauh i sianginn a kai ding cu an hna a tla hrimhrim lo. A phunphun in an thlauh, an bia a ngaih lo tikah ningzah a phunphun in an thlaih len i a thei lo te bang, mihrut bang in a um i a ngai hlei lo. Mah leng ahcun a nu nih fak tuk in a rak thauh tikah, “Fa upa na si nain sianginn kai hlah kan ti lengmang i na duh lo caah nang cu na pa ro na co kho lai lo, na naule tu nih an co lai,” ti tiang in a rak thlauh caah cu ko nih cun lung retheih a rak pek bik. Siangbawi sin i ca a cawn ah cun Pathian a bia lai i mi pakpalawng hrimhrim a si cang lai, tiah an ruah. Pathian biak cu minung a tling lomi tluk ah khin an rak ruah ko hna. An thlauhmi bia ngai lo in cacawn i aa thawh tthiamtthiam caah khan inn lak an phun khat a simi Khen That pu Tin Ṭhul nih, “ Chan thar chuak ah hawi nawl kan cawng lai an ti bang, Nawl Tling caka aipian cang sawh cun pupuan cio he her lai hna,” tiah hla eng a rak phuah.
Mah lio i an saya hna cu: Maung Lun, Maung Hmaing, Phe Kyi le Bee Nyi, Laimi sayate ah Sia Khaw, Ngaih Ling le Phir Thang an rak si. Laica hi nikhat ah suimilam a cheu lawng an cawnpiak hna i cu pin cu Kawlca lawngte an rak chimh hna.
Nifate siangngakchia nih an tuahmi rian cu pangpar hram sial le ti toih, hau kulhnak hruang kha dawh tein riam le tual belh riam hna an rak si.
An sayate cu Khrihfa lawngte an si caah ca lawng chimh lo in thawngṭhabia hi an rak chimh chih lengmang hna. An chimhmi hna lak i Nawl Tling nih aa cinken bik mi cu, “Laiphung cu a ṭha lo, Pathian biak cu a ttha, khrihfa a cangmi paoh cu an thlarau zungzal nuncang hmuhnak a hmu lai,” tihi a si. Thlarau nuncang hmuhnak hmuh duh ah cun khrihfa cu a rak cang. Khrihfa a can ka in ruahnak fek tuk a rak ngeih caah a cacawn kum hnihnak 1912 November 4 ni ah a tu i siangbawi inn caar Salbuk hmun kalnak lam chak hriangkung tangah khin a hawi Marpa Sai Loa he Dr. Woodin nih tipil a rak pek hna.
1918 tangruk a cawn lio ahhin, Mirang vuanthawk Fisher bawipa nih, “Ramuk cazi caah mi ka herh, an lahkhah cu anmah ramuk khua le penng cio nih an pek hna lai, thla khat ah K. 10/- le facang pheuthum a si lai, nan siangngakchia chungah a duhmi an um hnga maw, rak chim tuah hna,” tiah Carson bawinu cu a rak ti. A chimh tik hna ah sifah har lio tuk lungthin in kan pawcawmnak ah a ṭhahnem deuh lai, ti a ruah caah tangruk camipuai tuah ta lo in Khuapi Pu Lian Hram cazi ṭuan ah 1918 October thla in a va kal. Sau ṭuan manh lo in Lai Ral (The War of The Chins) a tho colh i 1918 December 18 ni ah Hakha Mission innpi zong Lai Ral nih cun an duah caah 1919 kum January thla ah Hniarlawn khua ah a kir ṭhan.
BIBLE CAWNNAK
Ramuk cazin in a kir i rian a ṭuan ti lo ti kha Carson bawinu nih a theih tikah, Nawl Tling cu Hakha khua ah a auh i, “Ka fa Nawl Tling, na rian in na chuak ti kha ka theih tikah kei cu kaa lawm. Rian dang zong zeihmanh na kawl lai lo i, Insein ah Bible ca tu na cawng lai. Sianginn nih na paw an in cawm lai i, nangmah hman awk caah tangka thla khat K. 5/- in keimah nih kaan bawmh lai. Zeihmanh nangmah tein rin a herhmi a um lai lo. Re Lian he nan kal ṭi lai i, hmunkhatte ah kaan zoh ṭi hna lai, ka bia ka al hlah ka fa,” tiah a rak ti. Cu tikah a thinlung in Bible cawn le phungchim rianṭuan cu a rak duh cia mi a si ve caah al lo tein 1919 kum ah Insein Bible cacawn ah Sui Thluai pa Re Lian he cun kum khatnak cawn dawmh dingin an kal ṭi.
Hakha in Falam, Falam in Kalaymyo, Kalaymyo in Pintaseih, an timi tiang an ke tein an rak kal lengmang. Pintaseih cun vokkuanglawng in an kal i Titchoh tiang, cun an ṭum i an ke in Kalewah tiang an rak kal tawn. Kalewah in tilawng in an kal i Monyua tiang, Monyua cun tlanglawng in Rangoon tiang an kal. Saya Nawl Tling cu tanglei kal bal lo asinain harnak zeihmanh tong lo in Rangoon Insein an phan kho.
Nawl Tling le Re Lian an vung kal hlan ahhin Saya Sia Khaw cu kum hnih a cawn dih in aa phuak i Hakha ah saya rian a ṭuan cang. Mah hna an vung phak tikah Laimi ah cun Teddim lei in Tonzang khuami saya Vel Nang hi a kum hnihnak a rak si cang caah an pacan ah an vung ibochan ngaingai mi a rak si. Mah caan lio ahhin German le England le France an rak ituk lio a si. Cucaah Mirang cozah nih Insein Bible sianginn sayate sin ah, “Nan siangngakchia chungin a kan bawm kho mi an um hnga maw, minung kan herh ko. Kum khat ca zong in kan duh ko,” tiah an rak ti. Cu tikah sayate nih an siangngakchia cu bia an hal hna, “Bawmh a duhmi nan um ahcun nan kal kho, nan cacawnnak ca zong ah zawnruahnak a um lai, awnnak lehhmah hmuhnak ca zong ah zawnruahnak a um lai,” tiah an thanh hna i, Vel Nang cu Mirang Cozah bawmh ding ah France ram ah a kal.
Mah lio i Insein Bible sianginn an sayate cu: Mirang ah Mr. John Mcquire, Mr. J. G. Richardson le Mr. Woyet an si. Kawlmi sayate ah Saya Pyi Tha Din, saya Bahan, Kawlrawn Laimi saya Aung Kyaw le siangngakchia a si ve nain rian a thiam tuk caah saya ah an hmanmi saya Tehhnan an si.
Nawl Tling a Bible cawn kum khatnak 1919 kum ahhin Lairam ah puul a rung tlung i, a tu tiang in kan nu le kan pa nih, “Lai Ral chawngah puul a tlung,” an ti tawn ṭheumi khi a si. Mah tan ahcun Hniarlawn khua khat te hmanh ah sawmkua an rak thi i mah hna lakah hin Nawl Tling naule Sung Hngel, Sun Cuai, No He le Thah Hnin hna hi an dihlak in an rak thi dih. Har lengmang in ṭah le mitthli he a rak kaltakmi hna a naule vialte cu an ruak te hmanh a hmu hna lo. A kum khatnak cu a naule zuunngai in har lengmang in kum a dih. Sianginn khar a hung tlun tikah cun a unu le a nu lawng cu an rak si cang. A pa thih lio i a ngakttah lio nakin fak deuh in a vun theih ṭhan. A nu cu Nawl Tling mui a hmuh cun a hna a ngam hringhren ko. “Khuazei hmanh ah kal ti loin ka sinah um cang ko sehlaw zeitluk khin dah ka hna a ngam hnga,” ti lawng a ruat. A nu caah cun sianginn kai nolh phanh lai cu a har hringhren. Nawl Tling ca zong ah a nu kaltak lai cu a har hringhren ko.
1920 kum sianginn kai caan cu a phan tthan cang. Zei ti hlei in ruah awk a um lo caah sianginn kai ding cun aa tim ṭhan. A thinlung in ka nu le ka u he zong hin kan ithih ṭian tthan hoi sual lai, ti lawng a ruat. A nu nih Nawl Tling he hin kan ithih ṭian hoi ko hnga, ti lawng a ruah caah an nufa ṭap lengmang buin cacawn ahcun Insein ah cun a kal ṭhan.
1920 Kum ahhin Lairam ah puul a rak tlung ṭhan. Mah tan hi cu hmasa bantuk siloin a thimi an tlawm deuh cang. Cucaah mah tan puul hi “Ruhkhawm” tiah an ti i cu tan ah cun a ṭahtak lengmang mi a dawt bik a nu cu a rung thi ṭhan taktak. A ruak te hmanh hmu lo in an vun iṭhen hoi. A nu thihnak kong cu Carson bawinu nih ca a vun kuat: “Ka fa Nawl Tling, a tu nai ah na nu kha a thi cang, na lung rawk hlah seh, fak tuk in na ngaih rak chia hlah, Pathian naa bochan lai, nangmah le na u nunnak cu keimah nih ka ruah ko lai, Pathian nih thluachuah an pek lai,” tiah a ṭial. A nu thihnak kong Carson bawinu ca a hmuh tikah chun le zan in a ṭap. “Kanmah bantuk vanchiat a tongmi hi an rak um ve hnga maw, ka pa a thi cang, ka naule vialte an thi dih, a tu ah ka nu tal cu a nun awk a si ṭung, kei le ka u zong thi dih lawlaw usilaw a ṭha deuh hnga lo maw, kei le ka u nu tah khuazei ahdah khua kan sak kun lai, tiah hnabei dong in khua a ruat.
Sianginn khar a phanh tikah inn hngaktu an rak um ti lo caah a nu ṭa, a pu Hniar Ung sin ah a hung tlung. Sianginn a um lio ahhin, “Thungsuai” an timi phun zawtnak nih a rak tlak caah, sizung ah a rak kal lengmang nain a dam lo caah, damnak caah sibawite nih kadang thawn an fial i Hakha Mission sianginn i an sayakyi a rak simi Phe Kyi umnak khua Tungte khua ahhin tlawmpal a rak um.
Hmunkhat i a kal ṭimi Re Lian cu kum hnihnak a run dih i kum thumnak cawng ti lo in siangbawite nih rian dang ṭuan an fial caah a chuak ṭhan. Nawl Tling cu kum li tiang a run cawn i 1922 Kum ah a run lim. Cucaah kan Laimi chungah kum tling in Insein Bible sianginn ah a cawng i a awng hmasa bik mi cu Rev. Nawl Tling hi a si.
Pahnihnak i a awngmi cu Teddim lei in Khuasak khuami Pau Suan fapa Lian Zam hi a si. French i a rak kalmi Tonzang khuami Vel Nang hi a rak tlun tikah a kal kum kha a awng ah an relpiak i 1923 kum ah hin kum linak a run cawng ṭhan. 1924 kum ah hin saya Van Lo he hmunkhat ah an rung awng ṭi. Cucaah mah hna hi Pathumnak an rung si. Pakhatnak, pahnihnak, le pathumnak Bible sianginn in a awngmi kong ka ṭialmi hi, Rev. Nawl Tling le Rev. Van Lo hmunkhat te ah ka hal hna i hitin a si tiah lungkhat te i an chim ning in a si. (Hi bia hi Rev. Nun Tum nih a chimmi le a ṭialmi a si.
PATHIAN RIANTUAN HRAMTHAWKNAK
1922 kum January thla Bible cawnnak a dih sin in Mission nih an thawkmi Surkhua sianginn i cachim saya le phungchim saya kemhchih ding in an rak kalter. Cope bawipa nih, “Na lahkah cu K. 20/- si awk asinain lamhlat deuh i kaan chiah caah K. 25/- in kan pek lai,” tiah a rak ti. Kum khat a run ṭuan i lahkhah cu a run hlam ngaingai tikah K. 25/- siloin K. 20/- in a run pek. Mah kong ahcun Cope bawipa he zong cun fak piin bia an rak i al.
Mah hlan ah hin cachim saya an rak um bal lo, cu hlei ah thawngṭhabia chimtu hmasa bik zong a si caah, “Vawlei fimnak in siseh, thawngṭhabia lei in siseh, saya Nawl Tling hi a kan hringtu kan pa a si,” tiah Senthang mi nih an ti tawn.
HMASA BIK NUPI ṬHITNAK LE FALAM ṬHIALNAK
Surkhua i saya rian a ṭuannak in a ra kir tikah a unu he an pule sin cun vawlei buk ah inn dang an chuak. Asinain a unu cu amah lawng in inn hngaktu ah rinhcanh tlak a si lo. Amah cu phungchim ah a kakip i kal lengmang ding a si ṭung caah khan, Tlanglian phun, Uibawm chung, Rung Er le Lian Nawn far, Len Hmung le Bawi Thluai fanu Hniar Doi cu a run ṭhit. Hniarlawn khua ah Rev. Sang Ling nih kutsih ṭhitumnak a tuahpiak hna. Kan pale tuanbia aa dawhnak pakhat cu ṭhitumnak an tuah tikah lehthah tein an rak i ṭhitumhnak ah hin a si.
1923 kum June thla sianginn kai nolh tikah Zokhua saya Pu Mang tu Surkhua ah an kalter i, saya Nawl Tling tu cu Falam peng dihlak a zohtu phungchimsaya caah Falam peng ah na kal lai an ti caah a ṭhit tharmi a nupi Hniang Doi le a unu cu vawlei buk ah cun a kaltak hna. A ngakchiat lio in har lengmang le mizoh hawihngar in khua a rak sami a si leng ah a nupi zong hi mizoh hawihngar le lileng in vawlei buk ah mah te kut zoh in khuasak hram a rak thawkpi ve. An har tuk ah Hniang Doi cu a nu nih a rak umpi tawn.
Falam i a va kal ah hin cun a lahkhah K. 25/0 a si. A umnak cu a tu Falam Station ah khin a si i, Dawrhlun tlang Thirhri Inn (Wireless Office) in a thlanglei ah khin Mission inn a rak um i mahka ah cun a rak um.
Mah lio ahhin Zahau ram ah Hualngo mi saya Lal Bonga le saya Bawka le Lumbang ah saya Thang Sin (Hakha holh in Thang Cin) lawng an rak um i mah hna he cun phungchim ah an rak kal lengmang hna. Zathlir, Tihbual, Leilet, Tlangkawi, Satawm, Sai-ek, Tilum, Darkhai, Bukphir, Lumbang, Parte, Tlung, Haitui le Bualkhua hna ahhin Pathian bia mi an um rih lo. Kum nga chung Falam peng ah cun thawngṭhabia a chim i anmah rammi Than Kap le Lal Hrin an rak um hnu in 1927 kum ah Hniawlawn khua ah a kir ṭhan.
HMASA BIK NUPI HE HRINMI FALE
Hmasa bik a ṭhitmi nupi cu Hniang Doi a si. Hniang Doi cu ngakchia mino tuk in a rak ṭhitmi a rak si nain, a lung a nem, zeikhan hmanh ah a hngalh lomi a um lo, Saya Nawl Tling a um lo kar ah khualtlung mileng le inn le vok-ar, saṭil khan zong ah rinhcanh tlak ngaimi a si caah saya Nawl Tling nih Pathian rian a ṭuannak ah hin bawmtu ngaingai a si.
An hrinmi an fale cu Siang Ling le Za Hmung an si. An fahniang Za Hmung kum li a ti ah Siang Ling nu cu a rung thi. Ruah thiam awk ṭha lo in saya Nawl Tling cu a fale pahnih le a unu Zing Doi he lawng in a fak bik ngakṭah lungleng i nun cu an thawk ṭhan hoi. Hi bantuk caan an vung phak tik zong ah hin an chungkhar herhbaunak lakah thawngṭhabia chim rian nih cun a auh lengmang caah a fale cu kaltak in khua zakip ah a rak kal lengmang ko.
A tonmi ngaihchiatnak le amah umtuning ah fiang tein kan chim khawh mi cu a thihhnawh a nunhnawh chan le a dawt bik mi cu Jesuh Khrih a si ko, tihi a si.
ORDINATION HMUHNAK
Lairam chung dihlak ah Bible awng hmasa bik asinain Ordination a hmuh tu cu a hnu bik pawl a si. Anmah pawl hi chim lo in Strait bawipa kut in Hakha khua i Bible a awngmi hna zong a hlan ah a hmumi an um len.
1933 kum ah hin Lumbang khua ah Laitlang dihlak civui a rak um. Mah civui ah cun Strait bawipa nih, “Nawl Tling hi a tu tiang ah a zohmi hna Khrihfabu nih ordination an halpiak lo caah Ordibnation ka pek lonak a si. Halpiak hna sehlaw nan hlan ah hmasa bik i pek dingmi a si. A tu civui i pek ding zong in hal hna sehlaw a tu ah ka pek hnga, keimah cu tuan ah a khunh in ka tlun cang lai caah Nawl Tling Ordination pektak lo cu a si kho lo. Cucaah a tu kan tlun in a Khrihfabu ka chimh hna lai i, ordination kan pekpiak ta ko tiah an ti ahcun anmah khua ah va pek khawh ding in a tu Civui nih hin nawl ka pe u,” tiah a ti hna. Cu tikah Civui a kaimi nih cun nawl an pek. An ra tlun in Hniarlawn Khrihfabu cu an ruahnak a hal hna i an hna a tlak caah Civui siloin Sunday Ni sawhsawh ah 1933 kum June thla 13 ni ah Striat bawipa le Rev. Sang Ling nih Hniarlawn biakinn ah Ordination cu an rak pek.
NUPI PAHNIHNAK LE AN FALE
Hi zat vawleicung ngaihchiatnak a ton bu ahhin a khuasaknak le a fale zawnruah in ṭhut ko ding a ṭhat lo caah Khrihfabu nih, nupi ṭhit an fial i Siang Ling nu a thih in kum khat hnu ah Cinzah phun, Thang Nawl le Caw Cio fanu Dawt Par a vun ṭhit ṭhan.
Kum no tein an ṭhitpiakmi a si nain va upat le toidor a thiam ngaingai mi a si lengah mi zawn a ruat tukmi a si. Khuasaknak le a dangdang a herhmi vialte ah bochan tlakmi a si caah saya Nawl Tling caah cun Pathian zangfahnak ngaingai a si. Pathian rian ṭuannak ah bawmtu ṭha ngaingai a si.
Dawt Par he cun Par Hnem le Ceu Hnin an run hrin hna. Ceu Hnin cu tualleng kum hnih a ti ah a rung thi. Duhnung tuk a si cangmi a fa thihnak nih a runh tuk i a zuunngai in an um lio ah cun Par Hnem nu cu a zaw i a thi colh ve. Zuunṭhing le zuunthar phua in a chan ṭim hmanh a si lomi a nupi he thihnak in an iṭhen ṭhan tikah hin saya Nawl Tling caah cun a in khawh leng a si cang i zoh ahhin a hmutu nih hmaikhah lo ding tiang in ṭahnak le mitthli thlam lawng a hmai ah aa zel.
A tu ah cun nu hmasa fa Siang Ling le Za Hmung le nu hmanung fa Par Hnem le a unu he lawng cun hmuih an thawk ṭhan hoi. Minung cung i a tlungmi vanchiatnak hi a za cang ti a um lo, tihi Saya Nawl Tling nunnak cungin kan hmuh ko.
NUPI PATHUMNAK LE AN FALE (A Kong rel na duh ahcun Hika hi click i rel khawh a si)
Hi bantuk harnak ton bu in tlawmte hmanh nun khawh a si lo mi caan an phanh ṭhan tikah a thihhnawh a nunhnawhmi thawngṭhabia chim ah cun a fale le ngakṭah hna cu a kaltak lengmang ṭhiamṭhiam ko hna nain a fale nuncannak ah a si khawh hringhren lo caah khrihfabu upa le cingla rualchan nih mithi lawng ngai usilaw a nungmi caah san a tlai lo. Na hna a tlak zong tlak lo zong nupi kan ṭhit a hau,” an ti i Lungpi Chuntei (Suntei) chung Farrawn khuami Pu Hluan Ceu le Pi Hniar Sung fanu, Pu Sang Zul far Sung Ci cu an run ṭhitpiak ṭhan.
Sung Ci he cun fanu paruk: Ngun Vang, Hoi Iang, Thla Cia, Far Hniang, Hoi Sung le Ṭial Thluai le fapa pariat: Ṭial Ceu, Tluang Cung, Siang Hmung, Chan Chum, Phir Maung, Ceu Awi, James Tin Kung le Ngun Hnin an hrin hna. Pahleili an si i Chan Chum le Phir Maung hi pa faphir an si i Hoi Sung le Ṭial Thluai hi nu faphir an si ve. Cun Siang Ling nih hin a nu nih a rak thih takmi ngakṭah Matupi in a rak itlunpimi a um i a min ah Zung Al a si. Zung Al hi an hrinmi fa a si lo nain an hrinmi fapa bantukin an dawtmi a si. Zung Al zong nih hringtu a nu le a pa bantukin aa bochan hna i saya Nawl Tling le a nupi zong nih an hrinmi fapa bantukin an ruah caah an fale an rel hna tikah an relchih mi a si.
Nupi hmasa bik fa Siang Ling cu tanghra tiang a cawng i Insein i Burma Institute of Theology ah Bible a cawng i a kum hnihnak sianginn khar chungah Youth Camp an kal i ti aa kholhnak ah Maymyo khua Kandawgyi Tili ah ti ah a tla i a thi. Pahnihnak fapa Za Hmung cu tangsarih tiang sianginn a kai i a thi ṭhan hoi. Cuticun nupi hmasa bik fale cu an um ti lo.
Nupi pahnihnak fa pakhat te a nungmi Par Hnem cu anmah Hniarlawn khuami Zukpichung phun Hmun Uk nih a ṭhit i lothlawh in pawcawmmi an si. Fapa panga le fanu pahnih an ngei.
Nupi pathumnak he an hrinmi lak ah Zung Al hi upa bik fapa ah ruah a si. Zung Al cu Hniarlawn khuami Khen Caan an ṭhitpiak i Hniarlawn khua ah lothlawh in khua an sa ve. An hrinmi upa bik Ṭial Ceu cu tangruk tiang sianginn a kai manh i a thi. Pahnihnak cu Ngun Vang a si i Sakta khuami Keiraw phun Ral Hre Mang nih a ṭhit. Amah cu rianṭuanmi a si lo, a va cu J.A.T (Junior Assistant Teacher) a si. Pathumnak cu Tluang Cung a si i tualleng duhnung a si lio ah a thi. Panganak ah Thla Cia a si i Zephai khuami Saya Nawl Hrang nih a ṭhit. Amah cu riantlai a si lo, a va cu P.A.T (Primary Assistant Teacher) a si. Paruknak cu Siang Hmung a si i Hakha Myone Council zung ah piata rian a ṭuan. Ta-ma-wa-ya-ma zung ah cazi a ṭuanmi Surkhua Ṭial Dim a ṭhit i fa pakhat an ngei. Pasarihnak cu a phir in an hrinmi Chan Chum le Phir Maung an si. Chan Chum cu tanghra (B) in a awng. Capt. Khen That fanu Tin Tang a ṭhit i fapa pakhat Van Hnin an hrin. Amah cu thirrang (Bycycle) in a tla i a hnawngruh aa rawk. Siinn ah thla riat an congh hnu ah December 4, 1980 ah a rung thi. A phirmi Pariatnak Phir Maung cu tanghra tiang sianginn a kai i a nu le a pa sin ah a um. Pakuanak Ceu Awi a si i tangkua a kai lio. Pahranak Tin Kung a si tangkua a cawng lio ve. Hleikhatnak ah Ngun Hnin a si i tangsarih a cawng. Hleihnihnak nu Far Hnaing cu tangnga a kai. Hleithumnak cu a phir in a chuakmi Hoi Sung le hleilinak a phirmi Ṭial Thluai cu tangthum an kai ṭi.
Saya Nawl Tling nih nupi pathum he a hrinmi fale an zate ah hleiriat an si nain a tu a nungmi cu hleikhat lawng an si. Nihin tiang ah a sin um a fale hna hi amah cawm in an nung rih. Mi tampi ruahnak le mithmuh ah cun mi vanchia ngaingai a si an ti tawn. A thih tiang ah bochan awktlak ngaingai fanu fapa hi a ngei kho lai lo.
A tawinak in a vanchiatnak a chim tikah, “Kei cu Job bantuk ka si,” a ti tawn. Cu bantukin midang zong nih Job an tahchunh tawn. Saya Nawl Tling hi a pum a dam ko, a inn le a thilri zong an him ko ti lei in ruah ahcun Job he tahchunh awk a si lo. Khatlei khel in kan zoh ve ahcun a ngaichiat innak in a luat tikah cun Job nih a lethnih in thluachuahnak a hmuh ṭhan i nuam tein a caan a dong. Saya Nawl Tling cu a ngakchiat lio tein a pa nih a roh, a naule nih an thihtak, a caan lo pi ah a nu nih a roh ṭhan hoi. Nupi pahnih nih an thihtak, a hrinmi fanu fapa nih cat lo in an thi, a hnu bik amah Jubilee tuah lai kum tiang in a thimi a fale zuunngai in a nungmi a si.
Zuunṭhing le zunnthar phua in ngaihchiatnak puan bang aa thuanh. Cu hlei ah khuasaknak caah hnangamnak hmu lo in a dong ding mi pa a si, an ti ṭheu.
Asinain fanu fapa a ngeihmi tete hi an ṭafar rualte dawtnak le nawlthiam tein khuasami an si. Nu le pa upat thiammi an si. An tawkzawn in Pathian an thei cio. Hla an duh i hlasak an zuam cio fawn. Hika zawn an zoh tikah kan fale cungah Pathian dawtnak le zaangfahnak a um ko tiah an nu le an pa nih an ti tawn. Cu bantukin kan nun chung kan fale nunnak zong kanmah nih ṭuanvo lak khawhmi a si lo caah kan thih hnu i an nunnak ding ca zong Pathian kut ah kan chiah ko i hnangam tein kan kaltak te ko hna lai, ti ruahnak an ngei zungzal. Hi zawn zong hi Pathian thluachuahnak ngan bik hmuh ah an i rel ko.
Cun pathumnak a nupi Sung Ci zong hi cingla rualchan dawt lei ah siseh, saya Nawl Tling le a fale le zohkhenhnak le zawnruahnak ah siseh khualtlung mileng khan ah siseh soinak pakhat hmanh um lo thinlung put le ziaza a ngeimi mi nun thiang a si lengah rianṭuan a ṭhawng ngaingaimi a si caah saya Nawl Tling zong a harnak le a ngaihciatnak a philh tertu le a lung a daihtertu ngaingai a si. Cu bantukin amah saya Nawl Tling zong nihin tiang dam tein a zohkhenhtu Pathian cu a thangṭhat ko.
A LUNGPUT NING
Khrihfa a can ka tein ziaza ah siseh tuahnak ah siseh mi hmuhnak le amah lawng a umnak ah dannak a ngeimi a si lo, a si le a si lo karlak i umthiammi phun a si fawn lo. Cucaah Khrihfa a can ka tein aa thihchihmi cu fir a ṭha lo, nu le pa sualnak a ṭha lo, zu din a ṭha lo ti hna hi an si caah cu thinlung cu a tu chan Khrihfa hna zong nih nan ngeih awk a si ve tiah chimhhrinnak ah a hman tawn ṭheu.
Hakha Mission sianginn i ca an cawn lio hna ah, Carson bawinu duh ning tein a um kho cem bik a rak si caah a ule an um len nain bawda (boader) uktu ah a rak ser i thil suknak chapiat an rak pekmi hna hi amah nih a rak tlaih caah Zarhteni fate, a zungkhat lengmang in a tah i a tan hnu ah a rak phawt tawn hna.
Voikhat hoi hna cu Insein i Bible an cawn lio ah hin Carson bawinu America ram in Christmas laksawng ah K. 5/- cio lai siangngakchia vialte cu an sayagyi Mcquire sin ah a rak kuat hna. Laksawng a phanh hnu a pek hna deuh hlan ah siangngakchia cu Carson bawinu sin cun cakuat an hmuh ve. A hawile he an iton tikah, “Kan laksawng hi sayagyi sin a phan ko cang, a kan pek lo caah kan hal lai,” tiah a rak ti. Asinain an ngamh lo caah an ilet ṭhan tikah saya Nawl Tling nih cun, “Kei cu ka let kho lo, nan ṭih ahcun keimah lawng nih ka va hal ko lai,” a ti i a va kal. “Sayagyi, Christmas laksawng caah Carson bawinu nih laksawng a kan kuatmi na sin ah a phan cang ko nain na kan pe lo, mah cu nangmah nih naa lak awk a si lo, a tu ah keimah kut ah na ka pek lai,” tiah a va ti. Mcquire nih cun, “Kaan pe lai lo,” tiah a rak ti tikah, a si ahcun mah tangka cu kannih a kan kua lo i nangmah pei an kuat tiah, kan pe hlah, nangmah nih run ilak,” tiah a ti. Sayagyi cu a thin a hung tuk hringhren i, “Mah na bia cu ka in khawh phun a si lo, Nawl Tling, nangmah hi mi phundang hrimhrim na si,” tiah a rak ti i a hawile nih mah bia cu a tu tiang hin an cin ko rih. A dik a hman tiah a ruahmi ahcun hnulei tawn phun a si lo.
Voikhat cu Mc Guire nih Cope bawipa sin ah ca a kuat i, “Laitlang in a rami siangngakchia hna cu Zarhteni fate Rangoon ah an leng i lakphak changreu an eiding lengmang, pu lungzi le kedan ṭhaṭha an icawk i an duhduh in khua an sa ko, Pathian rian a ṭuan kho ding an si lo,” tiah a ṭial.
Saya Nawl Tling cu sianginn a chuah ka a si i saya Van Lo te hna cu sianginn an kai lio a si rih. Mah lio ah cun Lumbang khua ah Civui (Conference) a um i an rak kal cio. Cu Civui ah cun Cope bawipa nih cun, “Mcquire nih, hi bantuk in nan kong ah ca a ka kuat, cucaah thla khat ah K. 5/- in kan in bawmhmi hna hi kaan ṭhumh hna lai i K. 3/- cio lawngin kan pek cang hna lai,” tiah a ti hna. Saya Van Lo a tho i a si lonak vialte a chim pah in a thin a hun tuk ah ngungui thlak in a rak ṭap. Cun saya Nawl Tling cu a tho i, “Na kan tining hi a hman hrimhrim lomi a si. K. 5/- cun duh paoh in len le duh paoh in eidin le a ṭhami thilpuan cawk khawh a si lo, ti cu nangmah nih pei na hngalh ko cu, K. 3/- i na ṭhumh hna ahcun ca an cawng kho lai lo i an iphuah a hau lai,” tiah hmaitonh le caldeng tein a ti i saya Re Lian le a dang nih an bawmh caah ṭhumh loin an um ṭhan hna.
Strait bawipa hi saya dang vialte nakin saya Sang Ling he an rak ikom bik i biaherh zong siangbawi pa nih cun a rak chimh bik. Voikhat cu zei bia an iruah le an i-al hi a hngalmi an um lo nain fak nawn in bia an rak i-al rua. Mah tan ah cun Strait bawipa nih, saya Sang Ling cu, “Laimi sayate hi nan ruam a kai, nan ilek, nanmah Laimi cu raṭhe le baa le kawhra eimi, thing chantling tlinh dah kaw nan si ko, nan iphuah zong ah zeihmanh a poi lo, phungchimgtu cu thla khat K. 7/- zong in ka hmuh ko hna lai,” tiah a rak ti. Cu bia cu a hnu pi ah saya Sang Ling nih Saya Van Lo a run chimh ve.
Phaipha Civui an va kal i an ra kir lei ah Sakta khua ah an riak. Mah zan ah cun saya Van Lo nih Strait bawipa cu a thawh i, “Laimi sayate nan ruam a kai, nan ilek, raṭhe le baa le kawhra ei dah kaw nan si, nan i phuah zong ah zei a poi lo, thla khat ah K. 7/- zong in phungchimtu cu ka hmuh ko hna lai, na kan ti caah kan ngaih a chia tuk. Mah bia hi a tu a ra laimi Laitlang Civui Lumbang khua ah ṭha tein na kan ceihpi lai, na kan ceihpi lo ahcun kei cu ka phuak lai,” tiah a rak ti. Strait bawipa cu saya Sang Ling lei ah aa mer i, “Sang Ling, nangmah hi na ṭhat lo caah dahkaw Hakha Khrihfa upa nih kan phuah lai an in ti i keimah nih kan huhphenh caah an in phuah lo. Sang Fen, nangmah zong Zokhua peng nih kan phuah lai an ti i keimah nih na zawn kan ruah caah kaan phuak lo. Van Lo, nangmah zong hi na zawt ah thla ruk tiang na lo i phuah awk na si nain kaan phuak lo,” tiah fak piin a rak si hna.
Mah ka cun Laitlang Civui Lumbang khua ah cun an va kal. Strait bawipa nih cun an bia ceihpi lo in, “Lahkhah thlaruk ca in kaan pek hna lai,” tiah a ti hna i saya vialte cu lahkhah cu an hlam dih nain saya Van Lo cu a hlam duh lo. “Zeiruang ahdah a si?” tiah an hal tikah Strait bawipa nih kan bia a kan ceihpi lo caah kei cu ka rian in ka phuak tiah a ti. Cu tikah saya Sang Fen zong nih, “Saya Van Lo aa phuah a si ahcun kei zong kaa phuak ve lai,” tiah a ti i tangka cu pavuah in an fun i Strait bawipa hmai ah cun cabuai ah a va khirh ṭhan ve.
Cu kong ah cun an isi, bia an i-al lengmang i saya Van Lo nih cun,”Kei cu ka biakam bantuk tein ka phuak, kan bia ceihpiak hmasa a si lo caah kaa phuak,” tiah fiang tein a rak ti. Mah lio i duh lo thlak tein biachimtu cem cu saya Nawl Tling hi a rak si: “Laimi kan zo na kan langh caah kan duh hrimhrim lo. Hi ti ṭheu i na kan ti ahcun kan iphuak dih taktak lai,” tiah a rak ti. A bia lehnak a ṭhat lo ahcun, “Nangmah hi voksa zuar fa dahkaw na si ko tiah ka ti chih lai ka ti i a bia a ṭhat caah ka ti ṭhan lo,” tiah saya Nawl Tling nih cun a ti.
Mah tan ah cun Strait bawipa nih philh khawh ti lomi bia man sung a rak chimmi cu, “Ṭhatnak le remnak bia ka chim lengmang mi nan duh lo ahcun tangka maw nan duh deuh keimah dah nan ka duh deuh, a herh ahcun Laimi le Lai miphun caah thih ding in pei ka rat cu,” tiah a rak ti hna. Cu tic un remnak cu an rak ser ṭhan.
Voikhat cu ramuk bawi Kio Mang nih a rak auh i, “Laiphung nizarh lak i ulhkhep timi cu Khrihfami nih nan ulhpi hna awk a si lai. Cucaah a tu khrihfa saya lakah hin nangmah cu upa bik na si caah kan ulhpi hna lai tinak ah ca chungah na min nan thut a hau i, a tu hi mah ruang i minthut ding ah cun kan kawh,” tiah a rak ti. Saya Nawl Tling nih a chim ning tein, “Kio Mang, khrihfami nih Lawki mi an Nizarh cu kan ulhpi kho hrimhrim hna lai lo, ka min zong ka thu kho lo, Nawl Tling hi ka hmet tein khrihfa ka si i nihin tiang ah Laiphung Nizarh cu voikhat hmanh ka ulhpi bal hna lo. A tu in na ulhpi hna lai tiah nangmah zong nih siseh, Cozah zong nih siseh nan ti ahcun Khrihfa viallte caah ka hngawng nan ka tan lai,” tiah a ti i bia kaa khat zong nolh ti lo in an rak iṭhen.
Hi bantuk lungthin a ngeimi a si caah hin voi tampi cu siangbawite he an isi lengmang nain a thinlung umkal ning an hngalh tikah cun biapi le biatak deuh a um tikah an bochan i a ruahnak hi an hal lengmang.
Voikhat cu Aizawl le Lunglei in sianginn lei headmaster Haudafa le Rev. Khua Hminga cu siangbawite nih Hakha khua ah an rak thlah hna i, “Lairam hi kanmah nih zohchih usilaw a ttha hnga lo maw,” tiah Cope bawipa cu an rak ti. Cope nih cun saya Nawl Tling cu a kawh i, “Nawl Tling, Lairam hi Aizawl le Lunglei nih zohkhenh awkah a ṭha hnga lo maw, ti biahal awkah mah hna hi an ra. Zeitindah bia kan leh hna hnga, tiah a rak hal. “Siangbawipa, American Tipil siangbawite nih kan in zoh huam ti hna lo nan kan ti lo paoh ahcun Tio in a chunglei Lairam paoh cu khuazei hmanh ah kan kal kho lai lo, nan kan kaltak ahcun Khuazei paoh ah kan run ifon te ko lai,” tiin bia a rak leh. Cucaah Lusei lei he ifonh loin bia cu an rak leh hna.
Hi bantukin a lungthin umkal ning a si caah a hngal lo mi nih cun bo-ngal le mihrut deuh i a ruatmi zong an um lai. Asinain midang nih an theih lonak a ummi cu, a lungtlin lonak a chim, an isi i bia an i-al len zong ah a dih cun a lung a thiang i mi huat a ngei lo mi a si. Cucaah amah kong a hngal taktak mi caah cun uar awktlak le bochan awk ṭha bik ah an ruah tawnmi a si.
PAWCAWMNAK LAHKHAH
Saya Nawl Tling hi a rianṭuan hram a thawk ka ah lahkhah k. 20/- in an rak pek hmasa bik i a kum hnihnak ah 25/- in an run pek. Mah lio i an hmanmi tangka cu American khrihfabu bawmhnak a rak si bik. Lai Khrihfabu sin in tlawmpal tete cu a chuak ve nain chimrel tlak a si rih lo.
American siangbawite nih, Lairam Khrihfa aa thawk ka in cheuhra cheukhat pek hi an rak cawnpiak hna. 1940 kum ah Strait bawipa cu America ah a kal i mah lio ah hin Laimi Khrihfa cu 3000 (thong thum) nak tam deuh lawng an rak si rih. Strait bawipa cu Franklin Nelson nih a hun thleng nain Japan Ral ruangah 1942 kum ah India ram ah an rak zaam. Cucaah 1942-46 kar hi siangbawite an um lo. Asinain Lairam ah Khrihfa cu duhsah tein a ṭhang i cu ning cun thawhlawm zong a ṭhan ve caah hi caan karlak chungah hin a lahkhah cu 40/- a hung si. Cun Japan Ral a dih tikah a bungbung in Khrihfa cu an karh caah 80/-, 100/-, 150/-, 200/-, 250/- in a tu ah cun 300/- in an pek cang.
NUNCHUNG DAIMOND JUBILEE
Amah porhnak um hin lo tein thlarau mit in kan zoh ahcun, Lairam chung dihlak i Pathian rian a ṭuanmi hna lak le Kawlram chung zong ah Rev. Nawl Tling hi Pathian thluachuahnak ngan bik a hmumi a si. Hi thluachuahnak ngan a hmuhmi cu mah ca nakin a ṭha deuh mi midang ca le vawlei cung ca nakin a sung deuhmi vancung pennak cu, amah sin in Pathian nih midang sin i a phanh ternak kha a si. Saya Nawl Tling kong kan ruah tikah, amah le a chungkhat ca nakin midang ca hrimhrim ah Pathian nih a hman i thluachuah a pekmi a si, tihi fiang tein a lang.
1898 kum ah a chuak, a kum 83 a si cang. Amah ṭhikhuk a nung rihmi an um nain amah bantukin a cawlcang kho mi an um ti lo. Ṭha tein Biakinn a kai kho, phung a chim kho, a herhmi rian a tlolh lo. Cho a kai ah a ṭang a linh caah lamsau kal a celh lo lawng a si. Rang cit pah hna cun khualtlawn a tlolh rih lo. Nabual, Hakha ti bantuk cu fawite in a kal kho rih. Nihin tiang in a fale mino pawl he lungkhat tein rian kan ṭuanṭi kho.
1980 kum ah pensen (Pension) a hal nain, “A tu ning tein a ningcang nih a phanh khawh ahcun 1982 kum tiang in ṭuan ko seh. Zeihmanh a tlolhmi a um rih lo,” tiah an ceih. Asinain 1981 kum hi a rianṭuannak kum 60 a tlin kum a si caah Mie peng nih Jubilee kan tuahpiak lai, an tinak a si.
Ṭaangthlaih (badge) hna ah cun “Golden Jubilee” tiah aa ṭial. A sullam cu rianrang deuh in rak tuah chungmi a si caah a si. A hmaanmi cu “Diamond Jubilee” a si. Rianṭuan bu in Diamond Jubilee a phan kho mi, kan theih khawh mi ahcun amah lawng hi a si.
Kan pa cu a nunnak lam kal dingmi a dong lengmang cang, a mit hmuh teah khrihfabu hi zat le rianṭuantu hi zat Pathian nih a kan thluachuahmi cungah a hna a ngam ko. Hmailei i fanu le fapa caah bia chim awk le rovuih ding a herh in a ruat lo.
“KEI CAAH CUN NUN HI KHRIH A SI,” ti bia lawng hi chim tlakawk ah a ruahmi a si.
----- 00000 -----
Hi a cunglei hi tleicia Rev. Joseph Nun Tum ṭialmi a si. Biafang ti lo cu kan remhmi a um lo tluk a si. Zeicahtiah kan pa Rev. Joseph Nun Tum philh lonak ca hrimhrim ah a kutneh in hmunhter kan duh caah a si. Hlan i rak ṭialmi cauk cu seh (typewriter) in ṭialmi a rak si. Rev. Nun Tum hi Hakha Baptist Association ah General Secretary a ṭuan hmasa bik zong a si. Rev. Nun Tun tluk in pumrua muisam, aw le zai he fim a kemhmi pastor cu an har ngaingai lai. Amah nih kan pa Rev. Nawl Tling kong a ṭialmi hi kan lung a tling.
Hika in a tanglei tu hi kan betmi a si. Zeicahtiah Pi Sung Ci hi a nun rih caah tufa zeizatdah a ngeih hna i a hmuh tak hna ti zong langhter kan duh. Kan pa Rev. Nawl Tling cu kum 60 leng Bawipa rian tuan hnu ah kan thihtak cang hmanh sehlaw ka pa tipil innak in an tuak i kum zakhat a tlinnak 2012 tiang kan nu nih a kan nunpi. Hniarlawn Kum Za Puai zong a mit in a hmuh tiang a kan nunpi caah amah upat peknak caah a tanglei hi a fapa James Tin Kung nih a tialmi le a betmi a si.
HRINSOR TUFA PAWL
(Hngalhternak: Hi Hrinsor tufa pawl kong hi Rev. Nun Tum nih a rak tialmi siloin 2011 kum ah chapmi a si). Robert Siang Ling le Za Hmung cu an thih caah nupi pakhatnak fale cu an nung lo. Nupi pahnihnak fale pahnih lakah Pi Par Hnem cu a nungmi a si. Cun nupi pathumnak he an hrinmi fale lakah pali an thi i pahra cu an nung ko rih. Rev. Nawl Tling fanu le fapa le nih an hrinmi fale le tule pawl cu a tanglei ah kan vun langhter lai.
Par Hnem hrinsor: Par Hnem hi nupi pahnihnak he an hrinmi fanu a si. Hniarlawn khuami Zukpichung phun Pu Hmun Uk nih a ṭhit i fapa panga le fanu pahnih: Za Bik, Duh Zam, Cia Bang, (Duh Thang), Iang Meng, Nawl Cung, le Ceu Cung an ngeih hna i Duh Thang hi a ngakchiat lio ah hnuhdawh le tluk zawtnak le damlonak in a thi.
Za Bik nih Hniarlawn khuami Cinzah phun Pu Ngun Hre Le Pi Hniang Hnem fanu Tum Zing a ṭhit i fanu le fapa pariat: Sui Uk, (Bawi Lian), Mang Hre, Ngun Hlei Thang, Thawng Lian, Bawi Hlawn, Sang Cung Nawl, Thomas Run Cung an ngeih hna. Bawi Lian hi a tlanval ka te ah pawcawm ruah ah Mizoram ah kal in rian a ṭuan lio ah damlonak in 2005 ah khan a rak paam. Sui Uk cu Mone-ywa University in BA degree a lak hnu ah pawcawmnak ruah ah Malaysia ah a kal. Malaysia a phak hnu ah Pu Tluang Awr fanu Hlawn Hnem Zing he ṭhitumnak an tuah i Malaysia ah an um ko rih. Mang Hre le a nau Thawng Lian hi USA ah a um ve. A dang cu khua ah an um. Fapa pahnihnak Pu Duh Zam nih Hniarlawn khuami Tlanglian phun Pu Ngun Maang le pi Paam Hnem fanu Ni Mawi a ṭhit i fanu pahnih le fapa pakhat: Ca Len, Ngun Tin Vang, le Paul Nun Ceu an ngeih hna i annih cu Hniarlawn khua ah an um. Cia Bang cu Vanha khuami pastor Dawt Chum nih a thit i fangei kho lo in saupi an um hnu ah an iṭhen. Nu le pa zohkhenhtu ah a cang. Iang Meng nih Hniarlawn khuami Zathang phun Pu Kep Tu le Pi Hlei Par fapa Zing Nawl a vat i fanu pathum: Ngun Chin Sung, Par Len Zing, le Meoral Bawi Len Zi an ngeih hna. Zing Nawl cu pawcawmnak ruah ah Malaysia ah a kal i mi kut in a paam. Iang Meng zong cu a fale zawnruah in ramdang ah a kal i a tu cu Australia Perth ah a um ve. A fale tu cu Hniarlawn ah an um ko rih. Nawl Cung cu Hniarlawn khuami Zathang phun Pu Herh Cin le Hniang Pam fanu Tin Hnem a ṭhit i fanu pakhat le fapa pahnih: Hrang Hnin Thang, Noami Dawt Cin Ṭial, le Victor Ngun Hu Thang an ngeih hna. Annih cu USA Taxes ah khua an sa ve.
Ceu Cung nih Chuncung khua mi Biak Zing a ṭhit i fapa pahnih Nawl Uk Hmung le Peng Za Uk Cung an ngeih hna. Annih cu nu le pa zohkhenhtu ah Hniarlawn khua ah an um.
Zung Al Hrinsor: Pu Zung Al hi Rev. Nawl Tling hrinsor a si lo nain an thisen hrinmi tluk in an ruahmi le an dawtmi a si i an fale min chim tikah an relmi a si. Pu Zung Al hi Robert Siang Ling nih Matupi in Hniarlawn khua ah a rak tlunpimi a si. Rev. Nawl Tling le a nupi Sung Ci nih hin an fale dang tluk in an dawt bantukin amah zong nih a tlaihchan ve hna. Nupi an ṭhitpiak, inn dang an chuah, saṭil an ṭhenh, lei le dum hmunhma an serh. Pu Zung Al nih cun Hniarlawn khuami Pu Sang Kawng le Pi Thuam Kil fanu Ṭuan Khen a ṭhit i fapa panga le fanu pakhat: Dawt Cia, Tluang Awr, Zing Ceu, Phun Nawn, Lian Kam, le Hruai Tu an ngeih hna. Dawt Cia nih cun Hniarlawn khuami Zukpichung phun Za Kung le pi Mang Hnem fapa Thawng Hlau a vat i fanu pakhat le fapa pathum: Kip Cuai, Johan Bawi Tum Thang, Lian Cem an ngeih hna. Annih cu khua ah lothawh in khua an sa. Tluang Awr nih Hniarlawn khuami Cinzah phun Pu Huat Tling le Pi Si Zing fanu Tawk Hnem a ṭhit i fapa pahnih le fanu pathum: Tawk Lian, Sai Ngun Sung, Hlawn Hnem Zing, Bawi Ṭha Lian, Par Tin Ṭial an ngeih hna. Pawcawmnak ruah ah an chungkhar in Malaysia ah an um ve.
Zing Ceu nih Hniarlawn khuami Tluangneh phun Pu Than Ṭul le Pi Tawl Chin fanu Tluang Sung a ṭhit i fapa pahnih le fanu pakhat: Zing Tha Mawi, Bawi Kung, Silas Bawi Bik Thawng an ngeih hna. Annih cu USA ah an um ve. Phun Nawn nih Hniarlawn khuami Zukpichung phun Pu Bual Hei le Pi Hniar Zi fanu Tawk Ṭial a ṭhit i fanu pakhat le fapa pahnih: Peng Awi Thang, Sung Iang Cin, Zo Bawi Thang an ngeih hna. Annih zong hi USA ah an um ve. Lian Kam hi pawcawmnak ruah ah Kachin ram ah rian a ṭuan ve i Kachin nu a ṭhit i fanu pathum an ngeih hna. Hruai Tu nih Hniarlawn khuami Thilhum phun Pu Phun Cuh le Pi Zing Bor fanu Run Vang a ṭhit i fanu Vel Ṭha Iang an ngeih ve. Annih cu nu le pa zohkhenhtu ah khua ah an um.
Ngun Vang Hrinsor: Ngun Vang hi saya Nawl Tling le Pi Sung Ci hrinmi lakah fanu upa bik a si. Ngun Vang nih hin Sakta khuami Hlawnceu hrin Keiraw phun Pu Mang Sang le Pi Zing Ci fapa upa bik Pu Ral Hre Mang a vat i fanu paruk le fapa pahnih: Ṭial Doi, Ca Nawn, Dawt Iang, Phun Cer, Zing Cuai Hnem, Tial Tin Tlem, Cung Tha, le Ngun Biak Nawl an hrin hna. Ṭial Doi nih Satka khuami Thang-eng phun Pu Tha Kung le pi Tial Ei fapa Cung Mang a vat i fapa pakhat le fanu pathum Van Sui Thawng, Ṭha Chin Par, le Ngun Tin Tang, le Zing Dawt Chin an ngeih hna. Cung Mang hi Mizoram ah siang cachim a si i a chungkhar tu cu Hakha ah an um. Van Sui Thawng hi India ram ah B.D a kai lio. Pahnihnak fanu Ca Nawn cu Siang cachim rian a ṭuan i caan sau nawn a ṭuan hnu ah aa ngol i Hakha Dawrthar sang ah a pa a umpitu a si. Dawt Iang cu Surkhua mi Pu Sui Mang le Pi Ni Awi fapa Thein Htun he an i-um i fapa pahnih faphir: Biak Thawng Mang le Thawng Tha Mang an ngeih hna i USA ah an um ve. Phun Cer cu Hakha Zathang Sangte chung Pu Van Ram le Pi Ni Dang fapa upa bik Tluang Lian nih a ṭhit i fapa Chan Uk Sang Cin Thang an ngeih. Annih cu USA ah an um ve. Zing Cuai Hnem cu Hmawngtlang khuami Tlumang phun Pu Thawng Tei Lian le Pi Tha Thluai fapa Van Biak Thang a vat i fanu pathum: Florence Sui Hnem Zing, Ruth Ngun Tha Cer le Rachel Zing Dawt Hlei an ngeih hna. Annih cu Australia Perth khua ah an um. Ṭial Tin Tlem cu Thantlang khua um Hlawnceu phun Pu Ral Hu le Pi Ṭial Vang fapa pastor Thawng Peng nih a ṭhit i fanu pakhat le fapa pakhat: Anna Biak Ṭha Chin le Cung Bawi Peng an ngeih hna. Thantlang khua ah pastor an ṭuan ve. Cung Ṭha (Sui Hmung) cu tanghra a awn hnu ah pawcawmnak ruah ah ramleng ah a kal ve i a tu cu Australia Perth khua ah a um ve. Ngun Biak Nawl cu Falam Zomi Theological College in B. Th a dih hnu ah Philippines ram ah MBA a lim. A tu cu Doctorate in Development Administration kai aa tim i Philippines ah a um ko rih.
Thla Cia Hrinsor: Thla Cia nih Zephai khuami Vuangtu chung Pu Tum Kheng Le Pi Sung Cer fapa upa bik Sayagyi Nawl Hrang a vat. Saya Nawl Hrang cu PAT rian in a donghnak ah Chin-u-si Primary School ah Headmaster rian kum 14 a ṭuan hnu ah pensen a la ve cang. Fanu pathum le fapa pathum: Sui Nawn Sung, (Biak Hlei Zing), Van Sui Hnin, Cung Za Lian, Biak Hlei Zing, le Moses Van Bawi Ceu an hrin hna. Sui Nawn Sung changtu Biak Hlei Zing cu a nu he Hakha Sizung vanpang a cimmi nih a rak nenh hna caah a rak thi. (Pu Phir Maung he a phirmi Chan Chum hi Hnairlawn khua ah thirrang aa citnak in a rak tla i a hngawng ruh aa khawn caah a pum hi cawlcang kho lo in a um. Hakha sizung ah an rak congh lio ah Pi Thla Cia le a fanu Biak Hlei Zing cu zun an rak thawhnak in an luh lei ah Hakha sizung vanpang hrap khat a ning pi in ruahsur le thlihran lio ah a rak tlu i cu nih cun a nenh hna caah a rung thi. A nu tu cu Pathian zaangfah ah a rung dam. Fapa pahnih an hun ngeih hnu ah nu te a hung chuak i min an kherh i fanu pahnihnak hi Biak Hlei Zing an ti ṭhan. Sui Nawn Sung cu BA (Burmese) a lim ve. Zokhua Siakhel phun Pu Tial Awi le Pi Bual Hlei Kai (Zahau) fapa Bawi Lian Thang a vat i annih cu USA ah an um. Van Sui Hnin cu tanghra a awn hnu ah B.Th (ZTC, Falam), M. Div (MIT, Insein, Yangon) in a dih hnu ah a tu cu Hakha Baptist Church ah pastor a ṭuan ve. Cung Za Lian hi cacawn a duh tuk nain harsatnak ruangah Kalay University (Physic) ah kum hnihnak a dih hnu ah cacawng ti lo in ramdang ah a kal ve i a tu cu USA ah a um ve. Biak Hlei Zing cu Kalay University in B. Sc (Matt) a dih ve i rian tlai rih lo in Hakha ah nu le pa sin ah a um. Moses Van Bawi Ceu cu tanghra a awn hnu ah Government Technology Institute (Hakha) ah kum 2nd nak a kai lio i nu le pa sinah a um.
Siang Hmung Hrinsor: Siang Hmung nih Surkhua mi Phuntin phun Pu Ral Leih pi Hniang Can fanu Ṭial Dim a ṭhit i fapa pahnih le fanu paruk : Sui Men Ṭial, Siang Ling, (Ngun Cer), Tawk Hlei Sung, Biak Par, Tin Kip Thluai, Van Par Mawi, le Siang Lian Hmung an ngeih hna. Ngun Cer hi tanghra a awn dih hnu ah Siang cachim rian in Lautu peng Cate khua ah rian a ṭuan lio ah damlo i caan sau zaw lo le nu le pa dawmhtlaih manh lo in 2001 September 26 ni ah a rak thi. Sui Men Ṭial cu Hakha Pah-Ṭah-Ṭah zung ah UDC rian a tlai. Biak Par cu Thau khuami Thianhlun phun Pu Ral Uk le Pi Rem Iang fapa Van Bik Lian a vat i USA ah an um ve. Siang Ling cu pawcawmnak ruah ah India ah a kal ve. Tawk Hlei Sung cu tanghra a awng kho rih lo, Tin Kip Thluai cu tanghra a awng nain rian a hmu rih lo, Van Par Mawi le Siang Lian Hmung cu Hakha ah tanghra an kai lio.
Chan Chum Hrinsor: Chan Chum nih Hniarlawn khuami Capt. Khen That le Pi Sung Ṭial fanu Tin Tang a ṭhit i fapa Van Hnin an ngeih. Van Hnin a ngakchiat lio ah a pa cu thirrang (Bycycle) aa citnak ah a tla i a hngawng ruh aa rawk. Sizung ah thlariat fai an congh nain a dam ding a si lo caah, “Ka chungkhar nan tem tuk,” tiin rawl ei a duh ti lo caah unau temtuarnak ruah khawh lo ruangah mah hngal na bu in thih cu aa thim i a rung thi. Van Hnin nih cun Hakha khuathar Thlaceu phun Pu Tawk Peng le Pi Khuang Pen fanu Iang Zi a ṭhit i Ngun Hlei Iang an ngeih. Ngun Hlei Iang kum 3 a si lio ah Van Hnin cu Teddim lei ah Motor in khual an tlawnnak ah 2010 kum ah khan motor Accident in a thi.
Phir Maung Hrinsor: Phir Maung hi unau vialte lakah unau tafar a zohtu a si. Chuahpi unau nifar dihlak nih nucan le pacan ah an ruah cio mi a si. Hniarlawn khuami Hlawnceu phun Pu Thla Ham le Pi Zing Tawi fanu Ni Tawl a ṭhit i fanu pahnih le fapa pali an ngeih hna. Mang Cuai cu Kalay Degree College in B.Sc a lim hnu ah Hniarlawn khuami Tluangneh phun Pu Ngun Ham le Pi Hram Hnem fapa Val Cung Lian a vat i Australia Perth khua ah an um. Bawi Tling cu Kalay Degree University in B. A a lim hnu ah pawcawmnak ruah ah Malaysia ah a kal ve. Kep Ling cu Monywa University in B. Com a lim hnu ah Hakha Chin Christian College ah M. Div a kai lio ve. Thawng Lian Uk cu tanghra a awn dih in Hakha Chin Chriatian College ah B.Th 3rd year a kai lio a si ve. Rosy Iang Hlei Par cu a dam lo lio i a taklinhnak ruangah a thihri (a thluak thihri) a rawk i cacawng kho lo in a um caah tangsarih tiang lawng a kai. A thihri a rawkmi ruangah a kehlei kut hmang kho tuk lo in a um. Cung Dawt Sang cu Hakha ah tanghra a kai lio.
Ceu Awi Hrinsor: Ceu Awi cu pawcawmnak ruah ah Mizo ram ah a kal i tlung ti loin nupi a va ṭhi beh. Pi Ṭha Mawi-i a ṭhit. A nupi nih fanu Lal Nun Sangi a ngeihmi he a dang fanu pathum: Zorinpui Zai Ṭha Par, Rebecca Tluang Hlei Sung, Marina Iang Ṭha Par, an dihlak ah pali an ngeih hna. Annih cu pawcawmnak ruah ah India ram ah khua an sa ve.
James Tin Kung Hrinsor: James Tin Kung cu Falam Zomi Theological College in B. Th, Rangoon Insein Myanmar Institute of Theology in M. Div, Chung Chi Colleg, Chinese University of Hong Kong in M. Th (SEAGST program) a lim. Hakha um Surkhua khuami Liantu chung Pu Zam Lian le Pi Zing Iang fanu hniang bik Iang Tin Par a ṭhit i fapa pahnih: Thawng Hnin Thang le Van Dawt Kung an ngeih hna. Western Australia Chin Christian Church nih pastor ṭuan ding in an sawm hna caah 2008 March in Australia Perth khua ah pastor rian an ṭuan.
Ngun Hnin Hrinsor: Ngun Hnin cu cacawn zuam lo in tangkua tiang lawng a kai i Lai lei rianṭuan in a paw aa cawm. Hniarlawn khuami Pu Fung Ling le Pi Ngun Ceng fanu Ngun Hlei he an i um i fanu Sui Par an ngeih. Sui Par cu Hniarlawn khuami Pu Rual Iap le Pi Zing Cia fapa hniang bik Tluang Thang nih a ṭhit i fa an ngeih hlan ah Tluang Thang cu motor cycle aa citnak in a tlak sual caah dam ti lo in 2010 kum ah a rung thi. Ngun Hnin cu a nupi he an iṭhen hnu ah Hniarlawn khuami Zathang phun Pu Hram Dun le Pi Ngun Hnem fanu Dar Vang he an i um ṭhan i fapa Christopher David Cung Lian Hnin an ngeih hnu ah Pi Dar Vang he cun an iṭhen ṭhan. Cu hnu ah Nu te he an i-um nain fangei manh lo in an iṭhen ṭhan i a donghnak ah Pi Hme Iang he an i um ṭhan i Hakha ah khua an sa ve.
Far Hniang Hrinsor: Far Hniang cu Surkhua mi Phuntin phun Pu Thang Luai Le Pi Doi Zing fapa upa bik Saya Van Peng he an i um i fanu paruk le fapa pakhat: Sui Ṭha Sung, Rose Mary Cer Chin Mawi, Philip Bawi cung lung, Esther Dawt Ṭha Hniang, Zing Hlei Mawi, Noami Dawt Len Ṭial, Rebecca Hniang Ṭha Par an ngeih hna. Annih cu Norway ram ah an um.
Hoi Sung Hrinsor: Hoi Sung cu Hakha peng Farrawn khuami Zathang phun Pu That Ling le Pi Hram Ngen fapa Uk Ci nih a ṭhit i fapa Johan Ngun Thawng Nawl le fanu Grace Ngun Za Ci an ngeih hna. Uk Ci cu a fale tualleng an si lio ah damlonak in Shan Ram Tachileik khua ah 1996 kum ah a thi. Johan cu Physic kum khatnak in Kalay University ah a kai lio. Grace cu tanghra 2011 kum ah a awng. Hakha Pyidawtha ah khua an sa ve.
Ṭial Thluai Hrinsor: Ṭial Thluai cu Hniarlawn khuami Pu Ral cin le Pi Iang caan fapa Henry Phun Tling nih a ṭhit i fanu pahnih le fapa pakhat: Livingston Thang Cung Nung, Christine Mary Zing Chin Par, Emmanuel Zion Par an ngeih hna. Zion Par cu dam lonak ruangah Rangoon tiang zong an phakpi nain dam kho lo in 2004 ah a thi. Annih cu pawcawmnak ruah ah India ram ah an um ve.
BAWIPA PEKMI HRINGTU NU SUNG
Ka nu Sung Ci kong ka ruah tikah Pathian ṭhangthat lo in ka um kho lo. Hi bantuk nu chungin ka chuah hi kaa uar tuk. Ṭhatnak in khamhnak co khawh sisehlaw ka nu hi khamhnak a co ko hnga ka ti.
“Ka Pa,” tiah a auhmi tarpa a vat khawh hi ka upat taktak. Amah nakin kum tampi upa deuh a si lawng a si lo. Ngakṭah fale pathum a ngei. Lungtling lomi a unu pakhat a um rih. Va a ngeih lecangka in fa ei pathum a cawm colhmi nupi a si. Mie pastor pawl nih saya Nawl Tling ca i an vung hal ahhin, “Zeitindah ‘ka pa,’ tiah ka auhmi cu ka vat lai?” a rak ti hna. Nungak no te a simi Sung Ci caah cun saya Nawl Tling cu a tar tuk cang. Nupi pahnih nih an thihtak cangmi a si i an i noṭar tuk. Pathian nih ngakṭah zohkhenhtu ding ah a nun ah rian a ṭuan ruangah saya Nawl Tling a vat hi a si ko tiah ka ruah.
Fa ei nih an thangṭhatmi a si. Pi Sung Ci hi miṭha a si hrim lai tiah ka tinak zawn pakhat cu a fa ei pawl nih an thangṭhat mi hi a si. Saya Nawl Tling nih a nupi pahnihnak he an hrinmi Pi Par Hnem nih, “Ka nu bantuk miṭha hi cu vawleicung ah an har ko lai,” a ti. An fapa ah an ruahmi Pu Zung Al zong nih, “Ka nu bantuk cun a hohmanh nih an kan daw kho lai lo,” a ti ve. Nu ei le fa ei tampi cu aa rem lomi, aa daw lo mi, tuanbia a ngeimi an tam tuk. Fale caah nule cu an ṭha dih. Fa ei caah nu ei cu an ṭha dih bal lo. Tleicia Robert Siang Ling hi kum thum/li ti awk lawng in Pi Sung Ci nih hin a nau. Siang Ling nih, “Ka nu” tiah a rak auh. Pi Sung Ci nih a chim tawnmi bia pakhat cu Siang Ling thangṭhatnak a si. “Ka fale dihlak ṭhatnak hi ifonh sehlaw Siang Ling pakhat ṭhatnak cheuhra cheukhat hmanh a si lai lo,” a ti tawn. Kum 47 ka si cang i ka nu nih, a fa ei pawl a thangchiat hna ka thei bal lo. Midang a thangchiat hna zong ka thei bal lo. Midang cungah a ngaihchiatnak kong a chim le a thinhunnak kong a chim zong ka thei bal lo i ka hngal bal lo.
A va hnemtu a si. Lung a kuai tukmi saya Nawl Tling a hnemh khawh tuk hi nupi ṭha a sinak pakhat a si. Saya Nawl Tling hi a pa nih a ngakchiat lio ah a thih tak. A nu le a chuahpi unau zong nih ruak hmanh ihmu lo in an thihtakmi a si. Nupi pahnih nih an thihtak lengah a hrinmi fanu le fapa nih dongh hngal loin minung pasarih nih an thihtak. A ngaihchiatnak ruah ahcun nun san a tlai ti lo tiin mah le mah hmanh ithah tiang a phan kho mi ngaihchiatnak a ing. Jubilee an tuahpiak lai kum tiang a hrin fale nih an thihtakmi a si. Hnulei tuanbia ngaihchiatnak ruah ah ṭah thluahmah a phumi nunnak a ngeimi asinain a nupi nih hin mithi zuun ngai lo in a hnemh khawh.
Saya Nawl Tling cu khual a tlawn i a tlun tikah a tlun lai a rak hngah lawng a si lo, ti le rawl a pek lawng a si lo. Tisa a lum i tisa le puanchia he a kut le a tanpor hna cu a dih, a sur piak, a hmeh, a nam piak. Hi bantukin vale a sunhsakmi le a dawhria-mi nupi hi nihin vawlei ah an tam lai lo.
Rian a ṭuan tuk mi nu a si. Dinh caan ngei lo tluk in fanu le fapa hleili tiang a hrin hna. Semmawng rual puakcawi bu he dum le lo aa serh. Saya Nawl Tling lahkhah lawng cu rinhtlak a si lo caah dum a tuah, lo aa serh. Voi tampi cu naupawi bu in nau aa puak rih. Cu lawng a si lo, cu bu cun dum rian, lo rian a ṭuan rih. Tlunkal tikah riahcaw umkheng phorh pah in sei cungah tihthing aa khanh rih. Hlan deuh ah cun khualtlung an rak ngei ngaingai. A fale a zohkhenh hna, thaithawh zanriah a chuan, khualtlung mileng a zohkhenh hna, dum le hau aa serh, vok le ar a zoh, rualchan cingla le khrihfabu a zawfakmi thla a camh rih hna. Zinglei suimilam panga cung a thawh ka hnga lo i zan suimilam hleikhat hlan ah a ih ka hngal bal lo. A ih hlan fongvoi a thleng, khachuan a ser kha ka mitthlam ah a lo kho bal lo. Kut tampi a ngeimi minung khi sisehlaw cu bang rian tam tuk a tlinh.
Thing-ai aa on zungzal. Rawl chuannak thing a dih ti a um bal lo. Ei cawk lo ti awk in bisakut (kutpi he kutte he) a cin, kawpi anṭam, peti, senṭok, thing bawnbawk a cin hna. Mah ca he mi ca he za lak in a cin zungzal. Caw an zuatmi amah nih a hnuk a sur rih. Caw ek a ruh rih. Mi nih tluk awk ṭha lo in a kut a tam tuk mi nu a si.
Mihriam a si. Keimah ka tlangval ka tiangah leihmun hmun hnih: Chimhmun le Zaanghmunrawn ah kan ngei. Zeimaw caan ah lo kan ngei rih. Leihmun siseh, lo siseh, dum siseh, an velchum in fur caan ah hmangkhawng a chiah dih. Ṭhal caan ah pial a chiah. Cu a chiahmi hmangkhawng le pial nih cun nimte, valah, thuro, zubui, cangon, zuco, cang-ai tiang a nenh hna. Facang, fongvoi, fang, le a phunphun thlai kho vialte a runven lengah saram sa le market sa hlam lo in sa a kan eiter. Kum khat cu a hmangkhawng chiahmi ka rel i khawng 50 leng a si. Zeitindah nu nih hi vialte hi a tuah khawh hnga ti ka ruah ah ka khuaruah a har. Hi bantuk in dum le lo veng in saram sa a eitermi hna nule hi Laimi cu chim lo vawlei cung hmanh ah an um tuk lai lo ka ti.
Khualtlung mileng dawtu a si. Mileng ngeih le khualtlung ngeih ah aa lawm zungzal mi cu ka nu le ka pa hi an si ve. Ka pa cu rawl a chuang lo, khualtlung siaremnak zeihmanh a tuah lo. Biakchawnh ceo khi a tuahmi a si. Ka nu tu cu a hmurka lawng a si lo, rawl a chuanpiak hna, ihnak a serpiak hna, chuncaw a funh hna, zeitindah an sia a rem lai tiin a phunphun a tuak, a ruat, a tuah. Ka tlangval lai hrawngah kan dum ah banhla phur 40 hrawng kan ngei. A chel ah cun phur khat ah kung hnih/thum an tla i an hmin. Meicung ah khat lakin banhla uam a ṭhing bal lo. Banhla kan ngeih lo caan a um lo tluk a si. A kan lengmi eidin lo in an kir hi ka rak hngal tuk lo. Mi nih ei a duhmi a si. Pek a siang, ṭhenh a siang, mi ei a duh.
Nihin minung tampi fian awk cu a har ko lai. Hlan ah cun khualtlung an rak ngei taktak. Zan ah fongvoi cuar tihi zan khat dan ah umkulung asiloah marlei fate in cuar zungzal a si. Ka nu a kawng a kulhmi hi rawl um rit a cawinak le a cawi ning pungsan tein a kul. Zingzan a cawi lengmang tikah rawl um a cawi ning tein a keng hi a kul. Ka nu nih khualtlung a dawt hna hi bia in chim hau loin a kawng kulhnak nih a chim ko. Ka nu nih khualtlung mileng a dawtnak hna hi hlat len awk le cawn len awk (Research) a phu ka ti. Mi nunsiang a si.
Fale aukanh a hmang lo mi a si. Fale pahra leng nih, “Ka nu nih a ka dawt bik,” tiah kan iruah ciomi hi nu dawtnak a sunlawi ning a si. A dam lo mi fale hi dam lo caan ah a zohkhenh bik hna. A ngaihchiami fale hi a hnemh khun hna. Fanu e, fapa e tiin thleidannak lungput a ngei lo. Pate rual chuak kan si caah midang he isik caan a um tawn. Midang he aa pehtlaimi paoh ah fale a auhkanh bal hna lo. An sual ah, an din ah fale mawhchiat, chimhhrin cawnpiaktu kha a tuahmi a si.
Mi thlacam a si. Hawidang bang theihngaih nuam biafang hman le thlacam a thiam lo nain saya Nawl Tling nih a phak khawh lomi hna sin tiang ah mizaw a len hna i thla a cammi nu a si. Fale caah mitthli tla tiang in thla a cammi a si. Voikhat cu James Tin Kung Bible sianginn a kai lio ah Bible sianginn ah tuition fee phorh awk a rak ngei lo. Zan khuadei thla a rak cam. Dei hlan ah a fapa Tin Kung cu a thawh i a lu cungah kutchuan in thla a cam. A cam pah ah cun a mitthli cu a rualrual in aa thlak i a fapa Tin Kung lu cungah cun a dordor in an tla. A thlacamnak hmual hi khuaruahhar a si. Dei ka te ah Hakha in a fanu Thla Cia pasal saya Nawl Hrang a rung phan. “Vok pahnih kan in zuattermi hna kha, pa Kung sianginn kainak ah kan zuar lai,” a rung ti. Thaithawh ei lio ah khin vok cawk a duhmi le vok a kawlmi pahnih an phan. Vok cu an zuar hna i vok man cun Tin Kung cu Bible sianginn a rak kai kho. Lungkuai tuk in thla a cam caah Pathian nih, “Hal ulaw pek nan si lai,” a timi a biakam kha a tlinter tiah kan ruah ko. Ka lu cungah a kut a chuan i ka sam cungah a mitthli dor ithlak cuahmah in thla a cam kha ka philh kho bal lai lo.
A chan zong a sau. Kum 87 hrawng a si cang. A nun chungah tu 56 le tuchin 50 a ngeih hna. Ka nu kong hi chim awk tampi ka ngei. Cucu a nuncan ziaza kong a si. Thil pakhat kong ah vawlei nih a theihpimi hna minung tampi an um. Thil tampi an kemh theng lo. Thil tha tampi a tuah ve nain vawlei nih a theih lomi hna tampi an um ve. Pi Sung Ci hi vawlei nih a theih lomi asinain a va caah, a chungkar caah, a rualchan caah, a khuami caah le a Bawipa caah thil tha tampi a tuahtu a si. Pi Sung Ci cu a nun in thawngtha a phuangtu a si. Bawi Jesuh nih, “Vancung ka Pa duhnak a tuahmi cu ka nu le ka far …” an si a timi ah aa telmi zumtu sinak le zultu sinak a kemhmi a si ka ti lai. Hringtu ka nu cu hi capar hi upatnak ka pek. (Rev. James Tin Kung)
CAUK CHUAHTU BIAHMAITHI
Hi cauk hmete cu tleicia kan pa Rev. Joseph Ngun Tum nih a rak ṭialmi cauk a si. Tleicia Rev. Nawl Tling tuanbia a si. Rev. Nawl Tling tuanbia kha hlohthlau lo tein ro kenzet ah kan ichiah lawng kha siloin tuanbia ṭialtu Rev. Jospeh Nun Tum upat peknak caah amah Rev. Joseph Nun Tum ṭial ning te in kan ṭial ṭhanmi a si. Tuanbia a ṭialmi zong hi a biapimi vialte a tling ko tiah kan ruah. Typewriter in rak ṭialmi a si caah cafang fonh aa palhmi le hmun khat hnih taktak lawng hi kan remhmi a um. Hrinsor tufa taktak hmanh nih kan rak khomhsuat khawh lomi kan pa Rev. Nawl Tling tuanbia cu a rak kan ṭialpiak caah Rev. Joseph Nun Tum cungah kan ilawm tuk i hi caṭial in upatnak kan pek. Rev. Nawl Tling hrinsor tufa taktak hmanh nih a tuanbia a hngal lomi kan um caah siseh, ṭhangthar mino tampi, a hlei in Mie tufa pawl zong nih a tuanbia kan philh nakhnga lo hi cauk hmete cu kan hun tharchuahnak a si. Hi cauk hmete chuah ṭhannak caah hin Ramdang ummi Rev. Nawl Tling tufa dihlak nih an siantawk cio thawh in hun chuahmi a si. Hniarlawn Khrihfa rak cannak Kum Za Tlin Jubilee ah chuah timhmi a si. Hi cauk man a chuakmi zong hi Hniarlawn Kum Za Tlin Jubilee Komiti Rianṭuannak ah hlut ding in timhmi a si.
Cauk chuahnak tawlreltu,
James Tin Kung
Advertisement
EmoticonEmoticon