-->

Thiripyanchi Pu Kio Mang (1912-1982) Tuanbia By Sayaci Dr. Bawi Hu

- September 28, 2020


 Pu Kio Mang cu:   Hakha miphun dihlak aiawh in Kawl ram luatnak kongkau ceihmai dingah Pinlung khua i tuahmi Conference ah a kai i minthu hmasa biktu a si.

Pu Kio Mang cu Sangte chung Lian Nawn hrin a si. Amah cu 1912 kum March 12 ni ah Pu Mang Ceu le Pi Ni Tlem nih an hrinmi fapa fang khatte a si i a far ah Pi Dar Men a si. A chuahkehnak cu hitihin a si.

Thla Sang fa ah Kip Lian, Kip Lian fa ah Lian Nawn, Lian Nawn fa ah Than Chum, Than Chum fa ah Za Er, Za Er fa ah Lian Mo, Lian Mo fale ah Van Mang, Mang Ceu le Kim Hmung an si.

Van Mang nih Sangpichung ial Nawn a hit i fapa an ngei lo; fanu ah Pen iak an hrin. Van Mang nau Mang Ceu nih nupi pathum a ngeih hna i a hmasa nupi cu Pi Sal Caan a si i Pu Ni Hre le Pi Pen Hnem an hrin hna. A pahnihnak ah Pi Ni Tlem a hit i Pu Kio Mang le Pi Dar Men an ngeih hna.

Pu Mang Ceu fapa Pu Ni Hre le Pu Kio Mang hi rocotu veve an si nain an pa Pu Mang Ceu ro cu Pu Ni Hre nih a co. Pu Van Mang cu rocotu fapa a ngeih lo caah a nau Pu Mang Ceu fapa Pu Kio Mang nih a ro cu a co ve.

Pu Kio Mang cu 1921 kum in American Baptist Mission Sianginn ah ca a cawng i 1923 kum ah tang thum a awng. Ramchung ah buaibainak a um ruangah 1925 kum tiang sianginn kai loin aa din i mah hnu cun Hakha Anglo Vernacular School ah a kai i 1927 kum ah tang nga a awng.Mah hnu cun Falam Anglo Vernacular School ah a va kai han i 1930 kum ah tang sarih a awng.

Amah cu tang sarih a awn lioah hin kum 18 lawng a ti rih caah Hakha vuanthok zung ah cazi a uan chung. Cazi rian cu kum khat a uan i 1931 kum thawk in Mi-E peng Ram-uk bawi rian a uan.

Pu Kio Mang cu nupihit a hung zat cang caah Hakha khuatla hmasa biktu Vanpahrin Pi Si Cuai he 1934 kum chung ah an i um i 1937 kum March 15 ni ah fapa pakhat an hrin i a min ah khua le ram ukpennak chuankhan in Khua Kung tiah aa sak.

Mah hnu cun Ngun Zing le ial Peng an run ngeih han hna. Pi Si Cuai hi kan Laiphung lam umkalningte in hringtenh, arhmanhmi le khothlaban a bahpimi nupitak a si.

Pi Si Cuai nih a run thihtak caah Kodawn Thla Hrang fa Pi ial Cia cu 1943 kum chung ah a run hit han i Pu Sui Khar, Pu Tin Hmung, Pi Bawi Ki le Pi Sui Tangka an run hrin han hna. Nuchun ah Kuhchah khua mi Pi Par Nawn a hit i Pu Sai Ceu an hrin.

Pu Kio Mang cu Lai lei sunparnak vialte, khuangcawi dah ti lo, a tlinh dih. A farle Pi Pen iak hi Ngaphaipi bawi Pu Mang Hlei nih a hit ah le, Pi Ni Hliang cu Hnaring bawi Pu Lian Kulh nih a hit ah, puanpar a rak phahpiak veve hna. Khuangcawi zong cu a run i tim ko nain sia a zuatmi vialte siapul a tlun ah an thih dih ruangah khuang a cawi khawhlonak cu a si.

Japan ral cu Hakha khuachung ah 1942 kum November 11 ni ah an lut i mah hlan deuhte ah cun Pu Kio Mang le chungkhar hna cu Kuhchah khua pawngah an zaam.

Hakha khua cu Japan nih inn vialte mei in duah dih ding le hrawh dih ding an si caah Pu Kio Mang cu Hakha zawnruah ah khua ah cun a tlung han i Japan bawi he cun an i kom i Hakha khua duahlonak le hrawhlonak cu heh…tiah a nawlphiar hna.

Japan nih an tlaihmi Lai mi cheu khat zong rawl a khanpiak lengmang hna. Nikhat cu Japan bawi sin i leen awkin a kal lioah Dongva khuami Pu Mawng Nak cu inn pakhat chungah a bingtalit in an thlai i a thi dengmang cang.

Mahka hmun zawn a phanh ah cun Pu Kio Mang cu a khuh i Mawng Nak nih cun a theih. Cu tikah Mawng Nak nih cun a celh nalote in, “akung pa na si lo maw? tiah a au. Pu Kio Mang nih, hodah a si hnga? tiah innka cu a hun i Mawng Nak cu aa thlai ko.

Kio Mang cu Japan bawi sinah cun a va le zokzok i, “Mah nan thlai mipa khi keimah ka minung pei a si cu. Nanmah Japan aan bawmtu dahkaw a si,” tiah a va nawl i Mawng Nak cu an thlah han.

Tlawmpal rau sehlaw a thi ding khi a si ko cang. Amah Mawng Nak zong nih,” akung pa um hlah sehlaw ka thihnak a sau tuk cang hnga,” tiah a chim tawn. (Khua Kung hi mindiin in akung tiah an auh)

Mirang cozah uknak in luatnak (လွတ်လပ်ရေး) hmuh khawhnak ding caah Buchoke Aung San hruainak in Chin Ram aiawh in a voikhatnak cu Pu Pum Za Mang le Pu Hlur Hmung hna he tiah Shan ram Pilong khua 1946 kum March 12 ni ah an kal i March 23 ni ah Shan ram le Kachin ram i upa vialte he bia i ruahinak an ngei.

Mah hnu cun March 24 ni ah Kawl upa, Kachin upa le Shan upa vialte he biaruahinak an ngei. Hi bantukin biaruahinak cu an tuah lengmang i March 27 ni ah Kawl upa pawl vialte le tlangcung upa pawl vialte cu hmunkhatte ah Luatnak (လွတ်လပ်ရေး) laki dingin lungtlinnak an ngei.

March 29 ni ah Kawl ram miphun dihlak i komhnak (Union) an dirh i President ah Shan Sawbua Sao Swe Taik an thim i Secretary ah Kawl mi pakhat nih a uan i cuticun a voikhatnak Pinlong conference cu an dihter.

A voihnihnak Pinlong conference cu 1947 kum February thlachung ah tuah han ding a si caah Pu Kio Mang, Pu Hlur Hmung le Pu Thawng Za Khup tiah Chin mi aiawh in an kal han.

February 11 ni Kawl ramchung upa vialte cu tonnak an tuah i Ram Alan kong an i ceih hnuah Buchoke Aung San nih uknak he pehtlai in a dik thliarte in a fianter hna hnuah February 12 ni zinglei suimilam 10:00 bak ah Kawl-rawn le Tlangcung um mi dihlak lungngete in umnak ding caah Pinlong Agreement cachoke cu an tuah.

Pu Kio Mang cu Kawl ram luatnak a hmuh ni 1948 kum January 3 ni tiang Ram-uk bawi rian cu a uan han. Amah cu 1948 kumchung ah တိုင်းပြုပြည်ပြုလွှတ်တော်ကိုယ်စားလှယ် ah an thim i Rangoon ah a kal han. Mah hnu cun 1966 kum in 1977 kum tiang Hakha Khuahlun khuabawi a uan han.

Pu Kio Mang cu mi pumrua ṭha, Lai, nunphung a ṭanhmi le miṭuan a rak si. A lung aa thleng i 1982 kum January thla ni 3 ah Tipil Khrihfa phung in tipil a ing i, 1982 kum January thla ni 9 ah a thi.

Pu Kio Mang nih minhatnak le laksawng a hmuhmi hna cu:

  1. 1937 kum May 1 ni ah King George VI Coronation Medal cu Magwe Mangki nih a pek.
  2. 1947 kum December 30 ni ah rianuan hatnak ATM (အမှုထမ်းကောင်းတံဆိပ် )cu Governor H.E. Rance nih a pek.
  3. 1947 kum chung ah Falam zipeng bawipa U Thein Maung nih ramchung daite in a uk khawh ruangah meithalphir le minhatnak roca a pek.
  4. 1950 kumchung Kawl ram Tamada U Ba U nih Thiripianchi Bweh (သီရိပျံချီဘွဲ့) minhatnak a pek.
  5. 1980 kum February 20 ni a voi 32nk Chin National Day ah meithalpaak zuun khat, tangka K.30000/- le thlafatin bawmhnak K.600/- hna le Sui Taseih hna cu Kawl cozah aiawh in Chin ram uktu Ohkathah Lt.Col.E.K. Kim Ngin nih a pek. Pu Kio Mang cu 1982 kum January 3 ni ah Rev. Mang Kio Thang nih tipilnak a pek i January 9 ni amah kum 70 a ti ah Pathian sinah aa din.

Pu Kio Mang an phuahmi hla
1.Khua na uk le na pen vial Hrammang,
Khal hna law miangrang par in.
Tlangleng thlafarthing bang na pak ai bang ngei lo,
Vairang bawi bang tlun ni rak awr lai hna maw uan rel lo in.

2.Limnu bang kual ko ruunchungte ah,
Mangcer na thaisung he in.
Rallian cu vun hei hna thei ti lo Manglian hrin,
Cinrung khamh law ceuter Hrammang nam bang har.

3.Van bang phak lo khua sawm thum renh cin,
Ngun khuai siangpahrang nun cawng.
Zauk sawm ai riat phiar he,
Sui thluan ni vun iang.
cc:   1. Lai ram mi langsar pawl le Pathian kutneh mawizia page 243-248.

  1. No.1 BEHS, Hakha Golden Jubilee Magazine page 227-228.

          3. Pu Khua Kung ialmi Pu Kio Mang Tuanbia chungin.

Cattialtu Sayaci Dr. Bawi Hu Tuanbia hika ahhin rel khawh a si.

Chin Hmaisuang Hna Tuanbia Biahmaitthi rel na duh ahcun Hika catlang hi click

Pu Kio Mang nih a RO a comi Pu Van Mang tuanbia rel an duh ahcun hika catlang hi click 

Advertisement


EmoticonEmoticon

 

Start typing and press Enter to search