“Chungkhar timi cu nu hna caah thonginn a si i, Pa hna caah Sobuuk a si."
Khuaruah thiam mipa pakhat nih cun nunnak hi ṭhen li ah a ṭhen. Pakhatnak ah “keimah” ti a si i, pahnihnak ah “Nangmah” ti a si. Pathumnak ah cun, “Kanmah” ti a si. A palinak ah “Anmah” ti a si, tiah a ti.
A chimduhnak cu minung a hmasa bik ah, "Keimah” timi mahzawn lawng ruahnak lungthin he kan chuak. Cu hnuah dawtnak le duhnak kan hun hngalh i “Keimah” timi mah zawn lawng ruah nak lungthin cu kan hun philh i kan dawtmi hna “Nangmah” timi bia pahnih hna cu an hung i fonh i, “Kanmah”ti a hung si cang.
“Kanmah” timi nu le va hna nih cun fa an hun ngei i, “Anmah” ti mi ngakchia hna an hung si. Hi thil vialte a hun i fonh dih tikah hin “chungkhar” timi cu a si. Chungkhar kong a thiam ngaingai mi nu pakhat nih hi ti hin a ti.
Ngakchia ṭah thawng le nihkheh thawng kan hun theih le inn chung in meikhu hna a hung zam ciaimai le belkheng thawng hna kurul-ke-rel ti i an hung rin len tikah hin “chungkhar timi cu a lo khun.”
Nupi le fa ngei loin mahlawng ngal khaat bang a um i, zeizong champhang lo in umnak cha cun, nupi le fale he ngaihchiat pah le mitthli zong tlakpah len hmanh a nuam deuh ṭhiamṭhiam tiah America ram Pual Popenoe nih a rak ti. Cucaah cun “Chungkhar kan timi cu minung pakhat in a cunglei umnak hmun a si i, cucu ṭhitumnak in a thawk mi a si .
Ṭhitumnak hi mi tampi nih a phunphun in an chim cio. An chimmi hi a tlangpi in kan chim ahcun, ṭhitumnak cu midang veve a simi pahnih hna kha tluk cio komhnak a si.” Tiah an ti.
Minung cu a buin a tlongmi saram phun kan si, kan ngaihchiat caan i kan lung a kan hnemtu, kan sifah caan ah a kan tuar pi tu le kan lunglawmh caan zongah a kan conglawmh pi tu dingah hawikom kan herh.
Hawikomhnak vialte lak ah a fekbik le a sungbik cu nu le va komhnak a si. Nu le va komhnak cu Pa le fa, Nu le fa, Ta le far komh nak nakin a thukdeuh mi le a fek deuhmi a si. Komh nak vialte lakah a ṭhawng bik mi a si.
Ṭhitumnak cu nu le pa duhnak sawhsawh in a chuak mi a si lo. Pathian thil sernak kong kan zoh tikah Genesis ca ṭialtu hna P le J an i khahnak cu, Pathian nih nu le pa cu a ser hna ti a si. J caṭial ning bantuk a si ahcun nu cu pa hnakruh in ser mi a si.
Cu caah nu le pa hi pumsa aa hrawmmi kan si caah pakhat le pakhat an i hlam i, hmun khat te ah um ṭhan an duh. Ca caah cun Paul zong nih khan sikhawh lonak sullam theihtlai a um lo ah cun nu kip le pa kip nih ṭhit umnak ngei ko hna seh tiah a ti.
Sihmansehlaw minung le minung kan i ṭhitumnak ah hin saram bang zei thuanghna kawp loin a kom ding kan si lo. Kan i ṭhitumnak cu dawtnak in a hram dirh awk a si.
Dawtnak in dirh lo mi ṭhitumnak cu tlakrawh rual tikah mirang vawlei aa tel lomi bantuk a si. Tlakrawh pakhat le pakhat a sengtu ah mirang vawlei a um lo ah cun mah cu tlakrawh rual cu a cim zau ko lai.
Mah bantuk cun ṭhitumnak zong hin dawtnak le theihthiamnak hi a biapi bik mi a si ve. Mirang nih “Duhnak cu huatnak in a dong i dawtnak cu a hmun zungzal” an ti bangin duhnak pakhat lawng siloin duhnak cu dawtnak in kan tuam awk a si.
Chungkhar timi cu minung bu hmete in umnak a si i, Pa, Nu le fa le hna he tlaihchannak ngei in, rian vialte hi tluk cio tein cheuhnak le ngakchia hna hmailei i miṭha an sinak hnga, remhnak hmun a si.
Psychology lei in kan chim ahcun chungkhar timi cu dawtnak le upatnak in umtu khuasaknak le khuakhan lairel ṭinak a si. Locke le Burgess nih cun, “Ṭhitumnak thawngin buukhat le thisa khat si a hung si i, nu le pa fa le, ṭa le far, u le nau hna nih phungkhat lam khat tein an i komhnak hmun a si” tiah an ti.
Chungkhar inn in ngakchia hna nih minung kan rian pakhat le pakhat i bomhchanhnak a biapit ning cang le bu in um a herhnak kong hna hi an cawn. Cu ngakchia hna cu an hung ṭhangi, a innchung le cu a kaltak hna.
Amah tein chungkhar dang a va ser ve. Pa nih ngaknu duh a hun theih le a hun duh in, ruah ciammam tein maw a si loah ruat suksak lem lo zongin maw, nupi a hun ṭhi i, chungkhar thar i a chuakmi ngakchia hna caah nu sunglawi a hung si.
Cu ti cun nu zong cu nu caah tlin a herh mi a pumsa hna cu an hung tling cuahmah ve i, tlangval duh a hun thei ve. Cu ti cun vawlei rothil a simi, a caah a sungbik mi va cu, a dawt mi a fa le caah bochan awk tlak ding pa caah a hun kawl piak hna.
Ṭhitumnak hi a phunphun in a um. Ram cheukhat ah cun nu unau rual nih va pakhat aa hrawmmi zong an um i, pa unau rual nih nu pi pakhat a hrawm mi zong an um.
Nu nih caan khat te ah va tampi a ngei kho lo mi phun (polyandry) zong an um i pa nih caan khat te ah nupi tampi (polygamy) a ngei khomi phun zong kan um ve.
Asinain caan khat te ah nupi pakhat le va pakhat lawng ngeih khawh a si miphung (Monogamy) zong an um, nupi pakhat le va pakhat phung hi a fawi nak bik cun Khrihfa phung ti zong ah an ti ko lai.
Hi ṭhitumnak phun hna lak zong ah hin a ṭha bik phung a si ti awk zong a si fawn. Aṭhat nak bik cu Macmllan ṭialmi Sociology cauk chung ah hi ti hin kan hmuh.
- Ngakchia zohkhenh khawh deuh a si. An fa le caah lungthin khat tein rian an ṭuan khawh deuh. An fa le zong an hna a ngam i, an i bochan hna caah an bia an ngaih kun hna.
- Dawtnak tambik ngeih khawh a si. Tlaihchannak a tambik i, zawnruahnak lungthin ngeih khawh bik a si. Nupi tampi a ngeimi pa nih cun a fa le zong ṭha tein a zoh khenh kho hna lo i, a nupi le zong duh zia in a daw kho hna lo. Kava kapa tiah a pum dihlak i ham khawh a si lo caah tlaihchannak a pit tiang in a tling kho lo. Cu caah cun dawtnak cheu bang lawng lawng a si i, chungkhar khat timi ziaza hi a tling kho lo.
- Hi ah hin a fiang bikmi le a fek bikmi inn chungkhar a si kho. Dawtnak le tlaihchannak hi a tlang in a hlum i, thisa khat ti ruahnak hi a tling bik.
- Fa le tlaihchannak a tambik. Keimah ka pa taktak te tiah i ruah khawh a si i, an dawt deuh hna.
Kan thinlung khi a phunphun in an kan um ter lengmang. Cu bantuk ṭhiamṭhiam cun, chungkhar khuasak zong hi kan zoh tikah nuamnak lawngin a zungzal hmancawk a si lo i, a har caan ngaihchiat caan thin hun caan le ingpuan caan zong a um lengmang ve.
Mahbantuk harnak a um mi hna hi mino hna nih cun a ruah awk an hngal lo i, nuamhnak le lawmhnak lawng khi an mitthlam in an hun suaitawn i ṭhitumnak tuah an duh men ṭheu. Hibantuk in harnak ruah hmasa loin a cangmi ṭhitumnak cu, an pahnih lungtling tein a ṭhenmi an tam bik.
Zeikhidah ka hei tahchunh rih tiah innchungkhar khua saknak cu, rili cungah sangphawlawng in khualtlawn he aa lo. Tilawng in kual ka tlawn ahcun, tihna cu dum deidui in an um i, thlitu nem ziahmah i a hung hran caan i ti hrual (chum) a thomi hna cu zoh an dawh hringhran i, kan lung a lawm ngaingai.
Sihmanhsehlaw a caan ah cun thlichia a hunghrang ciammam i, kan ti lawng pi cu a hun leh hnik lengmang le ti nih a hungphum hnik lengmang caan ahcun, maw ka nu tiah a ṭapmi nih nguingui an thla i, thlacam mi zong rel cawk lo in.
Mah bantuk cun inn chungkhar kuasak tintuk nak zongah hin “lei le ha hmanh aa seh tawn” tiah phungthluk i a um bang, kan innchungkhar thlichia hran caan zong hi a tlawm hin lo.
Cu caah Innchungkhar pakhat cu suimilam he aa lo. Suimilam zong a caan ah a rang i a caan ah a nuar tawn ve. A thar lio ahcun a ṭha ngaingai ko i, a caan zong a dik ngaiko nain ka suimilam cu a ṭha sawk tiah, rianzong ṭuanpi lengmang le sizong thuh loin kan duh paoh in kan hman ahcun a rawk zau ko lai.
Ṭha tein zohkhenh le thlopbul a herhmi a si. Cu bantuk cun nu le va zong hi kan tharhlam lio ahcun zeitluk hmanh in i duh in i daw lenhmanh u sih, zei tlukhmanh in i ngaithiam kho len hmanh seh law, ni in thla in kum tiang a hun rauh hnu cun lunglawmh nak a tam i, thanuamnak an tam ko nain ngaihchiatnak le thinhunnak zong an tam ve. Cucaah innchungkhar cu ralring tein zohkhenh zungzal a herhmi a si.
Innchungkhar timi bia hi ka ruah tikah “khar” ti mi cu phih a si lo ah “ kham khanh” ti a si. A sullam cu a duh paohin luatnak a um ti lo tinak a si. Cucaah chungkhar timi bia hi a men te a si lo.
Ṭihawk tlak ngaingaimi bia zong a si ko. A hmual fak deuh in kan chim ahcun Thonginn ti awk a si. Thonginn cu upadi a buarmi hna, misual mi chiahnak hmun a si i, chungkhar tu cu, pakhat le pakhat nuamhnak harnak tuarṭinak le pakhat le pakhat i hmaizah le i upatnak, mah duh mi nakin mi duhmi tuah deuhnak hmun a si.
America ram i nu va kong a thiam ngaingaimi, Ernest Havemen nih cun “Nu va tuah khat kan si hnu cun bing (pumpak) luatnak kan rak ngeihmi vialte cu pakhat le pakhat kan i theihthiam ah cun zungzal nuam tein kan um kho lai” tiah a rak ti.
Cucaah chungkhar kan timi cu, ruahmi, duhmi i hrawmi, lungkhat thinkhat tein harnak le nuamhnak ruahṭinak hmun a si.
Chungkhar cu cawnnak sianginn hmasa bik hmun a si. Chungkhar ṭha nih nunchungah ṭhatnak a sawm le a za in a chuahpi i, zeizong teah tlamtling a si. Innchungkhar cu kan ṭhannak hmun a si i, hi ka hi kan ziaza a thawknak hmun a si.
Mirang nih “Nau awimi kut nih vawlei pumpi a uk” tiah an ti. A sullam cu hmai lei ah hruaitu a si te hnga dingmi ngakchia cu a no liote in cawnpiak nawl a si tinak a si.
Mirang ram ngakchia sual kong a ṭialtu pa Lord Pakenham nih cun, mah bantuk in a rawk a ralmi le a sualmi ngakchia hna kongah hin sianginn saza te le an hawikom pawl komhnak in an nu an pa kan mawhchiat bik hna.
Zeicahtiah innchung tang cu ngakchia hna nih caan saubik an umnak hna a si. Innchungkhar ah nupi ṭha nih cun thir cikcin kual cu Innchungkhar tang hna hnawhnak ṭemnak ah an hman i, Sui kuthrolh dawh ah a can ter, Zeizong te nih lunglawmhnak le hnangam nak in an mei an hngerh cio.
Cu caah Paychology a thiam ngaingai mi pa pakhat nih cun “Vawlei cung pumpi hi thlenter na duh ah cun Innchung tangin aa thawk lai” tiah a rak ti.
Innchung tang in fa le cawm, fa le cawnpiak a thiam lomi nu le pa cu, inn a kangh tikah, a fa a dawt tuk ah a len tecelhnak thilri hmanh siaherh ngai in a chuah nain, a fa chuahtu cu a philh ṭungmi he a lo.
Innchungkhar kan timi cun inn a si lo. Inn cu thing le rua, thilri in sakmi a si. Sihmanhsehlaw inn chungkhar tu cu minung in sak mi a si. Inn nuam paoh khi chungkhar nuam an si thlu lo.
Inn cu zeitlukhmanh in i dawh in ṭha len ko hmanhsehlaw, zeitlukhmanh in a um tonak nuam len ko hmanhseh law a chung ah khua a sami minung an i nuamh lo ahcun chungkhar nuam a si lo.
Chungkhar nuam kan timi cu pakhat le pakhat i dawtnak, i nawlthiamnak, i bochannak le theihthiamnak ngeihthiamnak a ngeimi hna khualtlung le mileng hna zong thawchuak zalong tein an umnak hmun khi a si.
A hlan ah hin khua hmete pakhat chungah thinginn chia ṭipṭiap te pakhat a rak um i, khuapi chung i a ummi mirumpa pakhat cu zarhte zan fa te hi mah inn te ahcun a hung riak tawn.
Cu pa nih cun, khuapi chung um nih a nen le khua pi chung i ka hna a ngam khawh lo caan i, mah inn chia te chung i ka hung luh le cang ka hin cun, hmakhat te ah a mah tein ka lung chungah hnangamnak le lungdaih nak a hung chuak colh ko.
Cu caah mah inn te hi cu, hlan lio chan hnih chan thum lio in aa nawl thiam mi, aa dawmi le hawikom zawn a ruatmi chungkhar nuam an rak um nak a si ṭheu lai. Atu tiang hin an zunnthlam a langmi hmanh nih hin thluachuahnak a kan pek khawh peng lo rih” tiah a rak ti.
Chungkhar nawlthiamnak le dawtnak he pehtlai in Dr. Paul Popenoe nih chungkhar 2596 hi a dothlat hna i, chungkhar kong cu phungthum in a hmuh hna.
- Pa nih teimi innchungkhar,
- Nu nih teimi innchungkhar,
- Nu le pa tluk ceo (50-50) a simi Democratic inn chungkhar
Mah hna chung ahhin kan zohṭhan tikah Pa teimi innchungkhar ahcun 61% hi chungkhar nuam an si i, 24% cu chungkhar nuamlo an si. Nu teimi chungkhar lakah 47% hi chungkhar nuam an si i, 31% hi a nuam lomi an si. (50-50) innchungkhar ah hin 87% hi chungkhar nuam an si i, 7% hi chungkhar nuam lomi an si.
Cucaah innchungkhar khuasanak ahhin Democracy phung hman hi lunglawmnak a tambik tiah kan ti lai. Democracy innchungkhar ah cun nu le va nih lungthin hmunkhat te in rian vialte hi an ṭuan ṭi i, Pakhat le pakhat an i upat i an i hmaizah. Hi bantuk chungkhar ahcun fialchom le ṭitnak ruangah siloin dawtnak le hmaizahnak, upatnak le tlaihchannak he an i kom.
Hihi mi buu lak zongah a herhmi a si ve. Cu caah cun ngakchia hna zong hi, mah bantuk lungthin an ngeih i, nu le pa caah fa ṭha lawng si lo in, ram fa ṭha zong an si khawhnak hnga kan innchungkhar tang in kan thok a herh. Ngakchia hna nih pakhat le pakhat a bawmmi le a kommi nu le pa hi an herh ngaingai.
Caṭialtu Rev. Carson Hniar Kio Tuanbia rel na duh ahcun hika catlang hi click
Rev. Carson Hniar Kio nih "THIHNAK NIH A KAN ṬHEN TIANGIN" timi cauk i biahmaisa i a ṭialmi a si. Rel na duh ahcun Click chih te.
Hmaizarh ah "DEMOCRATIC CHUNGKHAR" timi kan peh ṭhan te lai.
“KAN LAI HLOH IN VAWLEI ROCO USIH”
Advertisement
EmoticonEmoticon