LAI MINO LE TUCHAN ṬHIT-UMNAK
Biahram domh
Laimi hi kan thawhkehnak in ṭhit-umnak phunglam fek a rak ngei cangmi kan si ve. Miphun kip nih anmah le sining cio in ṭhit-umnak phung cu an i ngeih cio dih i, man a ngei na, ngei lo na, an si cio dih. Pa lei nih ṭhit awk kawl le ham, a um bantukin, nu lei tu nih vaat awk kawl le ham zong a um ṭhiamṭhiam ve.
Ṭhit-vaat-awk hi i lung si tein, kawl an si cio dih. Cucu phun le hram ruang bik ah a si tawn i, thi i naih ṭhannak ruah zong in tuah a si tawn. Chin miphun cu aa ṭhekvarh ngaimi kan si caah, ṭhit-umnak phunglam kan ngeihmi ani dang cio dih.
Kan i khahnak bik cu a tlangpi in, palei (paternal line) hoih in ṭhitawk cu kawl le ham ah hin a si. Pa nih, a palei mi ṭhit phung a si lo i, pale fa fanu, far chuahpi, mah far fanu le lila ṭhit phung a si lo.
“Na tu va ti tutmat halh, na far va ti farhmarh,” timi phungthlukbia kan ngei i, chim duhmi cu, na tu ṭhitnak cun na pa unau fanu ṭhit hmanh a hmaan deuh tinak a si. Chinmi lakah Laimi aa timi pawl i, kan i ṭhit-vatnak hi zoh deuh ko u silaw, zeitindah kan rak thawkning a si ti, tawite in vun fianter ta rih ning.
Laimi cu khuahrum mah le khuahrum cio a biami kan rak si caah, zei tuah lai paoh ah khuahrum sinah pekchanhnak a rak tuahmi kan si. Ṭhit-umnak phunglam zong hi khuahrum sinin hmuhmi deuh an rak si.
Khuavang timi khuahrum lamkal nih a rak chimhchawnh hna ti a si. Kan Lai hla, laam, sunparnak le ṭhitumnak ca i, a herhmi vialte cu khuavang nih a rak chimh hna ti a si. Khuahrum biakning, thlacam tiphulning le pekchanhning vialte khuavang nih cun a rak chimh hna ti a si.
Miphundang cio zong hi, cuticun khuachia nih a rak hruainak hna an tuanbia (myth) ah an um cio ko. Zumhawktlak i kan ruah lo hmanh ah, al awk ṭha loin a rak langmi an si kha tuanbia (myth) nih cun a langhter ve.
Lai ṭhitumnak phung
Laimi cu kan kokek in nuamhsaih a duh ngaimi kan rak si i, laam, hlasak le zaang cuai a duh ngaimi le hmaihngal a upat khunmi kan si. Kan sining nih a zawhphanh leng tiang hmanh cubantuk cu tuah a duhmi kan si.
Mah cucu, nihin ni tiang zong i kan lungput a si ko. Ṭhit-um tik i man kan ngeihmi zong hi cubantuk lungput chungah cun an um. Dawtnak le tlaihchannak fehfuannak caah kan tuahmi an si nain, a zulkhaltu cu, hi kan lungput te hi a si ṭhiamṭhiam ko.
Khualtlung kan dawtning zong hi cu lungput te ah cun a um ṭhiamṭhiam. Cucu a ṭhatlonak hoih in zohning ko khi a lo nain, lungkil lungput a langh nakhnga ka vun khoihmi tu an si deuh.
Lai ṭhitumnak phung a tuamtu cu man a si i, man hi phun tampi an um nain, a pipa deuh a tawinak in vun fianter ning law; Innpi, ṭaman, puman, niman, numan, (hrinman) le phunthawh hi an si.
Cu man cu a cotu hran hmasat a si tawn. Innpi man cu hringtu pa nih comi a si nain, nurual chuak an si ahcun, an ṭale kha an pa nih cun a phawt, a hran hna. Ṭaman hi, nu i a ṭa upa bik nih a co awk a si nain, pale unau zong hran an si ve tawn.
Puman tu cu nu le ṭa nih co a si i, rualchuak an si ahcun hran a si ve hoi. Niman cu pale far, asiloah nurual chuak an si ahcun, hranmi nih co a si. Numan cu hringtu nu asiloah, a unau a hranmi hna nih co a si. Man cotu vialte hi arsa thah an si dih.
Arsa timi cu man a si lo i, hrinbawm (nau-inn) thluachuah hlawhnak ah hmanmi a si. A hlan ahcun, ar rak hman a si i, arsa cu chuahpi ṭale nih ei a si. Chuahpi ṭa ngei lo a si ahcun, innlak ṭale nih ei a si.
Atu ah cun vok a si i, phunkhat unau hlamnak ah hman a si cang. Ar in vok ah a rak i thlen hi Hakha deuh nih an rak hmanmi si dawh bik a si i, kum 500 hrawng a rau lai dah ka ti.
Chin miphun cio i an man phung kan zoh tikah, an rit theng lo nain, Lai aa timi hi kan man phung a ker i, a rit ngai. “Nupi ṭhit le samhri phoih,” ti a si i, dih heu taktak in nupi ṭhit a si.
Man caah biapi in ruahmi hi, mah le tiram chung kutchuak si theng loin, ramdang ser an si (Tc. Darkhuang, beleo rual, dar-umpu, muko, hmaihum tbk).
Man cotu vialte nih, aa ṭhiummi hna i, hmailei an kongkau, chiat-ṭhatnak vialte ah ṭuanvo ngeitu bik an si kha an philh lo i, tit le cuarnih a zawh lo zongah docawi thlaipat in tuah awk a simi cu an tuah ve.
Man cotu hna nih an hmuhmi man hi, an thahpiakmi hna he tuak ahcun, a lila, a si caah, “Man lu man la,” tiah phung ah an thluk. A sullam cu a cotu caah, zei a taang in a miak lomi, mizapi danghnak caah an si kha langhter duhmi a si.
Man cotu paoh nih thahpiaknak an ngeih caah, mizapi caah sa zawhnak hmun tampi a um tinak a si. Aa ṭhiummi hna caah biakamnak ar-ah a um i, sunparnak tuah a duhmi caah hringtanh-arhmanh a um.
Cucu kutsih pekchanhnak a si i, biakam letlonak ca zongah an si. Nu nih a va a kirtak ahcun, phunthawh chim lo mandang vialte cu man cotu nih khirh ṭhan dih a si. Pa nih a nupi a maak ahcun man vialte a sung dih.
Phunthawh cu fale ca i, phun dirkamhnak a si caah, nupi a kir zongah khirh a si ti lo. Man laak tikah bawiphun nih cun thapthum tiang an hauh, thap nga la zong an um. Niman hauh awk lam hi phun 40 hrawng a um i, a tam ngaimi a si ve. Khual i va ngei a si hawi hna ahcun, man hauhmi a hlei in thlaih an si rih.
Man i manh tikah, thilhring chaw le saṭil mah nih i ngeih ve lo ahcun, tangka in man dih an si tikah a rit hringhran ko. Cucaah man cu i bat phung a si i, lothlawh thingphorh toh in, duhsah tein, man khawh a si ve.
Cucaah, “man taw pit hlah” ti bia a umnak a si. Cucaah, sifak ṭialo zapi caah cun, man man dih loin aa thihṭianmi zong tampi um a si ko. Phunthawh belte hi cu fale phun dirkamhnak a si caah, hawi hlan bikah man a si i, arsathah he aa kemmi an si.
Nu nih a va a celhlo zongah, man khirh ṭih ah Sia ruah in in aa in i, pa zong nih a nupi a celh lo zongah man sungh ṭih ah Sia ruah in in aa in ve. Cucaah, kir le maak a fawi ti lo i, man cu nu le va a kan khit-awktu bik a si, an tinak khi a si.
Ṭhitvat awk kawl le ham tikah, ziaza nakin, mithiang sinak tu kha an zoh deuh. Mithiang timi cu; hnam ngei lo, rai ngei lo, khuhhrin ngei lo, mi kutzao lo, mi zuangzam lo ti bantuk cu a si i, bawi nih michia le sal cu an thian zongah an hnonrih fawn hna.
Fanh
Ham chungmi theng si loin, ngaknu tlangval aa duhmi hna an um tikah, man kong ah maw, phun le thian lonak kong ah maw, khamkhen an si tikah i fanh i dawinak a um i, muikhumnak nih a zulh.
Hnuh le ṭhen timhnak phunphun an ngeih zong i an ṭhen khawh hna lo ahcun, man lei tu in an rial ve hna. Pa nih nu fanh cu mui a zaw an ti tawn.
Luh
Pa nih nu luh a um. Man ka celh lai lo, ti a phan tikah siseh, nu lei nih an ka awvau lai lo ti a phan tikah siseh, chaw min khatte he ngaknu cu a luh. “Mi lut dawn hlah” ti phung kan ngeih cah, dawnh khawh a si lo.
Mah cucu pumsanh ti a si i, tlangval ṭiaṭumlo nih ngaknu ṭha an va co khawhnak lam a si ve. Man dang tu cu lothlawh, thingphorh toh in a hnu hniang ah man a si ve tawn ko.
Chanthar ṭhit-umnak
Khrihfa kan hung si tikah, Khrihfa lungput in i ṭhit-um-awk a si nain, kan man hauhning aa thleng kho lo. Kutsih thlacamnak pinah, man manh a hau ṭhan ko. Man kong i lung a tlin lo ahcun, kutsih thlacam le biakam nih Lai a rel kho lo i, Zoh a chia sual lai ti phan ah, a relrem na loin man manh a hau ko.
Cu tikah i ṭhitumnak a rit tuk i, atu lio caan har hawi hna ah cun, a zeiti awk a ṭhat lo caah, fanh-dawi-tlikleek in kan fale mino tampi cu an i tong. Cu tikah, Khrihfa kan sinak muisam lang loin, aa ṭhi-ummi kan tam i, kan i ṭhit-umnak fek lo nelnul in an um.
Man kong zongah bia tam holh tamnak a tam chin. Khing zaang deuh in i ṭhit-umnak um a herh ti hi ho paoh nih ruah ciomi a si, nain kan zawn i a chuah tikah kanmah ning kan si ko.
Cu lakah, mirum, mingei, michia kho nih, zut cukmak in, zei phung zong si theng loin, ṭhit-umnak puai cu an tuah hoi. Puai tuah ṭhit-umnak ti a chuak i, nulei palei i bawmh in tuah maw, palei lawng nih maw, nulei lawng nih dik khuasak zoh in tuah zong a um i, kutsih thlacamnak cu thiang tein tuah a si ve.
Cun Lailei man zong zeimaw zat cu man chih a si ve. Cun, mandat tangah ṭhut in i tlawm hauhnak saṭhil (satit cuai tan, tanchin hrawng) zamhmi an um i, cu hna nih cun tlawmh a rak si ve.
Cu tlawmhnak cu, thilri in hung si kaw, i thleidannak langhtertu ah a tla hoi. Mirum, mingei, rualchan cingla ṭha a ngeimi hna tlawm (lehphueh) cu a tomtom in tiantung in, thingai on in an i ong i, ṭia lo zapi i ṭhit-um tikah cun, cabuai hmete cung chiah khim hmanh an si hoi lo.
Kawi le Maw
Kan Laiphung ah nupi ṭhipa nih kawi, kawi thum (kawipi, kawilai le kawite) aa hran, a kawih hna i, ṭhit-umnak tlangtlatu an ti tawn. Cun, va ngeinu nih maw, maw thum (mawpi, mawlai le mawhniang) aa hran, a mawt hna i, ṭhit-umnak tlangtlatu an si ve.
Kawi le maw nih hin, an chiat-ṭhatnak ca tiang khi ṭuanvo ngei ah i chiah a si ve. Tuchan ah cun, hun perhhlei a si i, kawi, kawinga, maw, mawnga tiang an hung um hoi.
Cu lawng si loin, kawi nih maw man manh a si hoi rih. Hlanlio ah cun, nupi ṭhipa nih mawman cu a man ko. Kawi nih mawman an man caah, zapi caah cun kawi tlaih a fawi ti lo.
Thuam
Hlanlio ah cun, kan Laithuam te hi, ṭhit-umnak ah an rak sunsakmi a si ko. Tuchan ah cun, Mirang thuam tu duh deuh a si cang. Mirang thuam in kutsih thlacam tuah hi, Khrihfa phungah a ruatmi zong aa um.
Mirang thuam cu miphun vialte thuam (International Wedding dress) a si a timi zong aa um. Cun a ṭhat deuh suaomauo caah kan duh deuh a ti zong an um. A ṭha ko.
Mirang thuam kan hman ah cun, Mirang phunglam te nih a zulh ve a hau ko hnga. Kan pastorte nih cun Laithuam kha an papek deuh ve. Rev. Dr. David Van Bik nih cun, “Khrihfa kutsihnak ca i a ṭha bikmi thuam cu, kan i ti ngammi thuam lakin a ṭha bikmi kha si awk a si ko,” a rak ti. A chim tawnmi cu, mi sinah thuam vaa hlaan len hi a hau lo ti a si. A si kun ah, seino mi hna nih zeitindah a khing nan thlai hnga?
Meivaan
Kutsih thlacamnak i meivaan hi a hlanah a rak um lo. Pu Leeng Dun le Pi Hrang Zing an rak i um lioah hin, meitleeng an ser i, phazawngdan pasarih veve an bunh i, ṭa nih vaanpiak in an rak thawk. Cu hnu cun i cawn cio a si.
Ceunak langhternak caah a si an rak ti. Nihin ah cun, cu meivaan cu a karh chin i, pulpit ah phazawngdan nganpi, aa ṭhi-ummi nih vaanṭi a chuak. An mei vaanmi a mih sual ahcun, vaanchiatnak ah ruah a si hoi i, tukforhnak kan sawm he aa lo.
Cun, aa ṭhi-ummi nu le pa nih vaanmi zong a hung chuak rih. Cu lawng si loin, biakinn chung a kenkip ah vaanmi zong an hung chuak chin hoi. A chel ah cun, Kawl khuazing puai zong khi ka hei lawhter tawn. Khuaruah tuaktan awk tam chin in a chuak cang. Kan pastorte nih a tluangtlammi lam an kan hmuhsak a hau chin lengmang ka ti.
Laiphung sunsaknak
Ramdang um kan fale cheukhat nih, kan Laiphung in i ṭhitumnak phunglam hi aa dawhmi le kilven awktlak in an hmuh. A si nain, a rih tuk caah, a min tlau lonak te khin tuah khawh kan zuampiak u tiah bia an ka cah tawn ve.
Kan Chin miphun hawidang cu, cu ning te cun, an rak tuah dih diam cang. Tiddim kan unau mah hawihna cu, hlanlio chaw caatning khan an khiah i, niman cu tangka pharhnih (two kyats) a si ko. Naa (lawi) cu k.50/- a si ko.
Cubantuk ningcang cu kannih Hakha ah cun kan i ti kho hrimhrim lo. Ka fanu kongah hohmanh nawl nan ngei lo ti a si ko. Thlarau thihnak a si lo paohah, kanmah le kan khaap cio in tuah khawh a si ko an ti.
Phunthawh le arsa te lawng hi nung seh law, mandang hi cu philh ko u si, ti hi kan pastorte duhnak a si. Phunthawh te hmanh zong cu, Sia pifa a haumi khan in tuak ah cu, K.500,000 hrawng a hau i, K.10,000 siseh ti tikah, lentecelh ah maw nan rel an kan ti hoi.
Khrihfa phung ṭhit-umnak
Khrihfa phung in i ṭhit-umnak hi, phung tiphun cun chim awk a har hnga. Bawipa hmai ah kutsih biakamnak tuah hi a biapi bik cu a si. Ṭhit-umnak cu hmaizah bute in tuah tuah u (Heb.13:4) timi le vawlei thawhkeh ka in nu le va (nu pakhat caah va pakhat, va pakhat caah nupi pakhat) si dingin Pathian duhmi a si. (Mat.19:4).
Thih ṭiannak a um belte ah, a voi hnihnak i ṭhit-um khawh a si (1Kor.7:39). Khrihfami cu lenglei dawhnak le porhlawtnak a duh lomi kan si awk a si (1Pet.3:3-6). I fam tuk hi duhmi a si lo.
Cheukhat nih Baibal cahlun ah pei, Isaac nupi ṭhitnak ah man manh a si ko kha, an ti ṭheo. Khi zong khi Judah nunphung a si ko tiah Baibal thiamsang nih an ti. Cucaah, Khrihfa mi kan caah cun, tla teektuuk in khuasak hi cu, a hmaan lomi an si ko i, lungthiannak le tluantlamnak tu hi kan tlaihchan awk an si ko.
Puai tuah hi Khrihfa ṭhit-umnak phung a si tiah a ruatmi zong aa um. Khrihfa phung theng a si lo. Asinain i ṭhit-um ah cun, rawl dumṭinak te cu mah le sining rup in tuah a hau ve.
Lakphakti le changreu in a tuahmi zong an um ko i, sacuai cawk in a tuahmi zong lam hmaisa an um ve ko. A zaannak lei hoih in tuah hi Khrihfa mi kan caah cun a za ko. A biapi bik cu, fale lungput zong zoh in, lungtlingte le lungthiang tein lawmhnak he fale ca i ṭhit-umnak tuahpiak khawh hi Pathian duhmi a si.
A donghnak biafun
Khrihfa mi kan si caah, Pathian hmai le minung hmaiah, aa dawhmi kutsih biakam thlacamnak tuah hi, a fekmi le a ṭhami ṭhit-umnak si awk a si. Lenglei dawhnak rumro le khingrit tuk siter hi hrial khawh chungin hrial awk a si.
Laiphung in man hran le manh hi dawtnak hri vannak a si caah le kan nunphung dirkamhnak a si caah tiin, kepchih ah a ṭha nain, a rih tuk caah, zaang tein tuah khawh ṭung lo ahcun, ngol awk a si ko cang.
Thuam tu ah hin, kan nunphung thuam ṭhaṭha a um ko caah, chanthar Laithuam tein, a si khomi caah i thuamh awk a si i, a ngei lomi cu tingam thilte he tuah hi aa dawh bikmi a si ko hnga.
Nu le va an i ton tikah, an hram phelh si loin, an khuasak tunhnak caah tlawmh hi a ṭha. Sihmanhsehlaw, lenglangh, zuamkhawnnak muisam keng si awk a si lo. Kutsih thlacamnak hi, innte zongah tuah khawh a si ko.
Kutsih thlacamnak um loin, i ṭhit-um hi kan sia a rem awk hrimhrim a si lo. Cun tuchan phunthar serchommi perhhleimi ningcang vialte hi kan hlawt dih awk a si ko.
Kawi nih maw man manh, meivaan tamter, nunphung hoih in man tlaihchannak, thuam le ṭamhboih uartuknak tibantuk vialte hi, kan thil a rihtertu an si chin lengmang.
Zeiti paoh in tuahmi ṭhit-umnak kongah i ṭhennak a um tikah, biaceih zungah phanh si kaw, ceihnak lam um loin kan um tawn tiah sihni Pu Chan Pum nih a ti. Khrihfa ṭhit-umnak caah dotla sinak cu biaceih zungah kan pastorte nih min thlaknak an ngeih a hau a ti fawn.
Zeicahtiah min thlakmi pastor nih kutsihmi nuva kharkhuah an ṭian sual tik i, biaceih zung an phanh tikah a herhmi a si a ti.
Cucaah, kan Baibal nih lam a kan hmuhsak bantukin, aa dawhmi ṭhit-umnak, a fekmi ṭhit-umnak, a thiangmi ṭhit-umnak si khawh hi lenglei si loin, chunglei dawhnak i cherhchan in kan tuah awk a si.
Khing a ritmi le lenglei dawhnak cu hlawt (hlawt) kan hau cang. A tu tiang ah, Khrihfa nun nih a tei khawh lomi cu chiatni le ṭhit-umnak i kan tuah tawnmi hi an si.
+++
EmoticonEmoticon