NU LE VA KOMHNAK
Dr. Charlie W. Sehdd nih, “ka sin ah lungtong lo nu le va an rat lengmang nak le innchungkhar chung ah lawmhlonak a chuah lengmang nak cu, bia fang thum ruangah a si. Zitmuai an ṭhinh,” tiah a rak ti.
Dr. Hannah le Abraham John Stone ṭialmi cauk (Marriage Manual) chung ahcun, “chungkhar hi thlai keu note bantuk a si. Pakhat le pakhat zawn ruah nak, ngaknu le bang tuammuainak, i dawtnak le i chimthiam nak hi, thlaikeu caah thli, ti le ni a herh bantuk in chungkhar, nuamhnak le ṭhanchonak caah an herh ngaingai ve” tiah kan rel.
A cunglei nu le va kong a thei ngaingai mi hna bia kan ruah tikah chungkhar caah rain a tam hringhran ko a lo. Mi a cheu an ngaknut lio le an tlanval lio bang, chungkhar an hung si tikah hin inn chungkhar le sin ah bia nuam chim le zitmuai te hna hi an hmang ti tawn lo.
Nu nih inn chungkhar an khuasak nak dingah heh tiah a celh chung in a ṭuan bang pa zong nih a zuam chinchin nain, pakhat le pakhat zitmuai le thlunhhnarh a hmang lomi inn chungkhar cu, cite paih lomi meh bantuk a si.
Wilfred A Peterson nih, kut te hna i sih in lam hna a leng ding ahcun kan tartuk cang, ti awk a si lo. A tlawm bik ah ni khat veikhat tal cu “kan dawt” ti bia na chim lai. Ngaknu le tlangval nan si lio i nan i helh lio bantuk te khan a zungzal um ṭi nan i zuam lai.
Rian nan i ṭuanpaik mi hi, ka rian a si ti lawng si loin dawtnak lungthing taktak te he nan ṭuan lai. Pakhat cung i nan lunglawmhnak hi chim loin nan um lai lo. Zeitik hmanh ah nan thin hun bu in nan i hngilh lai lo, tiah a rak ti.
Dr. Sehdd kan chim cang mi pa nih khan “Zan lei ihnakkhan nan luh tikah khin zeitik kha dah na lunglawmh lio bik caan a si i zeitik kha dah na lung ṭhat lo caan a si”? tiah nan ihlai ah pakhat le pakhat nan i hal lai i, nan i hngilh hlan ah lunglawm tein um nan i zuam lai, tiah a ti ve hoi.
Dawtnak cu bia nakin thuk deuh hmanhsehlaw bia in langhter a herh ṭhiamṭhiam ve. Dawtnak man cu kan dawtmi hna lunglawmh ter khi a si. Nu le va cu zei dang vialte nakin aa dawbik ding kan si caah pakhat le pakhat lunglawmh ter ding cu kan rian hrimhrim a si.
Dawtnak hi bia lawng zongin langhter khawh a si pek lo. Bia in kan chim leng ah kan pumsa zongin langhter awk a si ve ṭhiamṭhaim. Mah lawngte in, ngakchia um lo caan zongah dawtnak caan hi kan ngeih pah tawnawk a si ve.
George Eliot nih, “Rak dawt lawng hi ka duh mi a si lo, kan dawt tiah chimh pah lo in cun” tiah a rak ti bang, dawtnak cu langhter hrimhrim hi a herh mi a si. Thir zong khi hmang loin sautuk kan chiah ah cun cerik nih a ei i, a rawk tawn. Cu bang cun dawtnak zong hi chimphuang lo le langhter loin kan um ahcun cirik nih a ei ve khawh mi a si.
Micheukhat cu chungkhar khuasaknak caah heh tiah rian lawng an ṭuan i, chungkhar nuamnak cu zei ah an rel tawn lo. Rianṭuan cu a ṭhami a si ko nain, kan ṭuanmi rain nihkan lung a kan lawmhter ṭung lo ah cun cu zong cu pakpalawng a si.
Zeicah tiah Psychology lei in kan chim ah cun, Vawlei cungmi nih kan tinh mi a sangbik cu lunglawmhnak a si, ti a si, Cucaah kan ṭuanmi rian vialte cu kan lunglawmhnak ca dingah a si awk a si.
Epecurian pawl nih cun, a chia le a ṭha, sual le a dinghi lunglawmh nak le ngaihchiatnak in an tah. Kan lung a kan lawmh ter hi a ṭha mi le a dikmi a si i, kan ngeih a kan chiat tertu hi a ṭha lo mi, a si lo ah a ding lo mi a si, tiah an ti.
Sau deuh kan lung a kan lawmh tertu le mi tam bik lung alawmh ter tu cu a ṭhabik a si an ti. An nih zumh ning ahcun kan lung a kan lawmh ter lotu paoh cu a ṭha lomi a si ko. Cucaah, innchungkhar khua sak remnak ah tiah rian kan ṭuan lengmang mi hna nih chungkhar cah nuamhnak a kan pe tu a si lo ahcun sungh ngaingai a si hnga.
Minung cu seh bantuk in dinh lo in rian lawng a ṭuan ding kan si lo. Dinh pah le tha zong i damh pah a herh. Cucaah a caan ah cun chungkhar tling tein, kan mah le kan umnak le kan pawng kam ngeih in, nuam tein tlon len ṭinak te hna zong hi chungkhar nuamhnak a bawm tu an si ve. Cu lo ahcun nunnak hi retheih nak lawng an si hnga i, ṭih awk tlak zong an si sual hnga.
Hi bantuk nuamhnak hmannak kan timi chungah hin, innchung le chuah ni le ṭhitum cam te hna, fa le chuah ni te hna sunglawi tein hman zong hi a tel.
Veikhat ah Ignace Padereski cu a fa nu te Nancy he a inn tual ngaidem tangah an ṭhu i, a ang ki zalchung ah pavuah ka chuah a tinak ah cabawm pakhat a chuah chih i a lau ngai. A van kau i, “Ai… Nancy na pa hi a ti i, a za pei cungah Sui lung var chia hna sehlaw cu bang a hmai cu a cer dih…. “Nancy, napa hi dah… ka chuah cam lawmhnak ca heih a si hi…” a ti i a lawm tuk.
Kum hleiriat chung nu le va zung ah rian a ṭuan cangmi Margret Blain Johnston nih cun, “nu nih na ka daw lo, tiah kan va le kan ti tawn lengmang mi hi, ka ruanṭuanmi zei ah na ka rel piak lo. Kan ti duhnak a si” tiah a ti.
Nu le va hi nu tling pa tling kan si ko cang nan chimthiam cu kanduh ngaingai. Dr. Sehdd nih cun, “chimthiamnak hi zeihmanh a si lo nain, harnak a kan in ter kho tu le kan lung a kan ṭhat ter tu an si.
Pa nih, kan phung tawn bang kan i chimthaim tawnmi khi, zeiruang ah a si ṭung lo, kan nupi nih hung ka chimthiam chinchin seh kan tinak a si ko lo maw?” tiah a rak ti. “Veikhat ah” a ti.
Zarhpi zing a si i, ka thil ṭha deuh pawl khi ka hruk i, ka fa nu kumthum a simi te nih “ka nu ka nu ka pa hi hung zoh hmanh, a dawh tuk ai, tiah a aumi ka theih tikah ka fa nu te cungah cun ka lung a lawn ngaingai," tiah a rak ti fawn.
Minung cu soi a duhmi kan um lo. America ram ah a sual bik an rak timi pa, Crolie zong hi, minung tampi a that cangmi a si i, ralkap sawmnga nih a ngaknu inn ah an kulh i, an kah lio hmanh ah, an khenhnak hma in a thi a chuak mi in zel ṭuangcungah, “keimah cu miṭha ngaingai pakhat ka si, a nun a nem ngaingai mi ka lungthin nih hin a ho hmanh tihram le harnak pek a duh hna lo.
Mah vial te ka tuahmi hna zong hi keimah pum nunnak khamhnak caah ka tuahmi lawngte an si ko,” tiah a rak ṭial. Hi tluk misual pa hmanh nih, mi nunnem miṭha kan si tiah a ti ahcun kan nih cu mi ṭha tuk kan si lai.
A hohmanh nih mah bantuk miṭha cu na sual kan ti hna sehlaw kan duh bal hnga lo. Cucaah nangmah palh a si tiah i mawhchiatnak hi cu a kan remh ter tu si loin a kan palh chin ter tu lawng a si hi fak pi in kan i ralrin awk a si.
Kan lung tlin lonak a um ahcun, na tuahmi hi cu a ṭha tuk ok, hi ti zong hin sesehlaw teh a ṭha ve hnga maw, zeitindah a si hnga? titu hi hlawh tling deuh ngaingai a si.
Tuan deuh zong kan chim cang kha, vawlei cung mifim tampi hna, cu an innchung le chimthiam hi an i nautat bal lo. England ram i mifim bik pakhat an timi Churchill nihhin a nupi kong ah mah tin in a rak ti.
“Ka nun chung i ka hawikom ṭhabik le a ka bawmtu bik a si, amah lo cun zeihmanh ka hlawh a tling kho lo,” tiah a rak ti. America ram President Johnson zong hi nainnganzi a luh lio ahhin a nupi nih fakpi in a rak bawmh i, University i a ca cawnpi, a hawikom pawl sin hna ah bawmhnak a rak hal piak lengmang ve.
Phaisa a herh ahcun a pa sin hna ah a rak hal piak tawn. Johnson zong nihcun a hmaizah ve i, President a hun hmuh tiang ah,” America Cozah cu Lady Bird Cozah a si i, Lady Bird caah a si? ti zongah an ti pah.
Hi hi ka ṭial duhnak cu, zei santlai theng lo, paṭiaṭum lem lo nihhin nupi le tei cu hei ti phun in nupi le tei le a tangchiah rumro hi an i zuam tawn i, an nupi le rian le nu lunglawmhnak hna hi zeiah an rel piak tawn hna lo.
Hihi mifim ziaza le chungkhar ṭha ziaza a si lo, ka tinak a si kan ti cang bang khan chungkhar ṭha ahcun pakhat le pakhat tluk ceo tein an i upat tawn.
America ramah muidawh, Baisikup ngaknu mithang bik pakhat a simi, Marilyn Monroe nih ava pa Don Maray he an i ṭhennak kongah mah ti hin a ti. “Kan i ṭhennak kong ahhin keimah sual lawngte a si ko.
Don hi ka dawt tukmi a si. A sinain a luan tuk rua tiah a ti. A ti duhnakcu Don hi amah nawl zulh lawng a duhmi a si i, zeipaoh teah hin Marilyn Monroe hi amah nawl in khuaruahnak le rianṭuannak caan a ngei lo.
Monroe zong cu minung a si ve i, ngaihchiat le thinhun zong a thiam khomi a si. Seh bantuk in hmanhnak le bunhnak zawn paoh a kal khawh ding le a tuah khawh ding a si lo.
Nu pakhat lawnglawng a si ve ko. Monroe cu Don he an i ṭhen hnu ah, Alan Pakula he an i um ṭhan i, mah tik lawng ah cun” Aw… mah hi pei innchungkhar timi taktak a si hi.
Dawtnak kan timi hi ‘pek le lak’ timi a um lo ahcun a rak si khawh hrim lo hi ta,” tiah a rak ti. Chungkhar pakhat chung a ummi khi, pakhat le pakhat hawikom ṭhabik bantukin kan umawk a si.
Vawlei cung ralbawi nganbik Nepoleon nih, “Ram cu hriamnam phuntling he ka tuk i ka tei thluahmah ko nain nu pakhat a dawtnak cu hramnam le thazaang in ka la kho hrim lo,” tiah a rak ti, Cucaah cun dawtnak cu, dawtnak sin lawngah a um kho ve.
Minung cu kan mui aa dan cio bantuk in kan ruahnak zong aa dang cio. Sihmanhsehlaw pek le lak ruahnak kan ngeih a herh. Nga sio kan duh tik ah fih nung ngaimi cangcel cu kan kut in kan tongh i, caw zong kan lem tikah a duh bikmi cite in kan lem tawn.
Cubantuk cun chungkhar dawtnak le nawl thiamnak ding ahcun kanmah duhnak lawng si lo in kan innchung le duhnak zulh zong kan i zuam awk a si. Sally hi zeitik hmanh ah a va he an lung a i tong ballo i, ngeihchia in a um zungzal.
Nikhat cu, “ka pumsa vialte hi amah ta ka si dih tiin ka um lai i, a mah pum zong hi ka ta a si, tiin ka um cang lai” tiah khua a ruah hnu lawng in an pa Jeff hi duhpoh vak le duhpoh tlong a si nain zeitin a si rua ti hngalh lo tein a pawng te ah a um ter khawh zungzal thai cang.
Nu le va caah a biapi ngaingaimi pakhat cu thianhhlimnak a si. Mi zeimaw cu kan upa cang tiah ṭamh hna hi an hmang ti lo. An i tlomhnom, an i filhhnomh i, an duh paoh in an um tawn. Mah bantuk hi ṭihnung ngai a si. Mah bantuk nu/pa cu innchung le lung a thawh ter kho ti lo. Cu caah dawtnak a zorter tu ngaingai pakhat a si ve.
Nu le va komhnak kongah hin a herh mi cu a tampi ko nain mi tambik ruaknak a khatmi hna kha cauk tampi zohchih in ka ṭial. Nu le va rem tein um khawhnak ding ah cun-
- Na nu pi/na va innchungkhat pawl soi piak hna hlah. A biana ah, “ka nu hi a hrut tuk ai, a molh ko cang rua e” a ti tik zong ah “Asi tak ko tive hlah,” A chim duhmi cu a nu hruh taktak kha a si lo “Tar le upa cu an mawh lo, a ruah awk an hngal lo i a si, holhnak hmanh “Tar le ngakchia an ti lo hlah i,” na ti lai.
- Zeitik hmanhah nan ngaknut lio le nan tlanval lio i nan rak duhmi hna kong nan ceih lai lo. Zeicah tiah mi nung cu nahchuahnak a ngeimi kan si, kan dawtmi hna a ngetu cu kanmahlawng si kan duh i, a pum hlim te in ngeih zong kan duh.
- Na thabaatnak kong chim lengmang hlah . Minung nih hin hungka hram seh, hung ka zaangfah hna seh ti hi kan duh bik. Kan lunglawmhnak kong nak in kan har nak kong chim hi kan duh deuh. Minung hi khuaruah har kan si. Pumpalulh chuihnak kan zoh tikah sik le velh hna a um pah ahkhin zoh a dawh kan ti. Baisikup kan zoh tikah ṭahnak le mitthli tlaknak a ummi a si lo ah ṭap kho le mitthli tla kho lakin a kan tuah khomi khi a ṭha tuk kan ti tawn. Hi ti hin mi lung kilning hi a si. Sihmanhsehlaw na harnak kong na chimtuk ah cun na van chim le cangka khin an zaangfahnak cu a lo colh ve.
- A lenglei hawikomhnak cu hlawt hrimhrim awk a si. Nu tung le pa tung hna nih ral rin awk a herh bik mi a si. Zeicah tiah kan ti cang bang khan kan dawt mi cu a pumpaluk tein kan mah lawnglawng nih ngeih kan duh, Sual le kai lo paoh ah ti awk a si lo. Na dawtmi nava nupi ṭhutnak ah a dang pakhat na ṭhut ter chih cu zeitluk zohchia dah a si.?
- Zei kong paoh nan pahnih in nan i ceih a ti zungzal lai. Pakhat theih loin zeibantuk thil hmete hmanh nan tuah lai lo. Hi bantuk in nan ceih ṭi caan ah hin nan lung aa khah lo caan tampi a um lai nain, a al in i al loin ruah in nan i ruah ṭi lai.
- Ding tein um na zuam lai. Sihmanhsehlaw dinnak hi na ruahchan lai lo. Mi cheukhat cu innchung le theih loin a thli tein thil tuah an hmang tawn. Cucu mifir bantuk inn chung an si. Sihmanhsehlaw minung cu a sualmi kan si, sual nak tlawm deuh a tuahmi paoh khi miding deuh cu kan si i, sualnak tlawm bik a tuah mi poh a ding bik kan si ko. Cucaah cun ka innchung le ka fa le hi kan chungkhar khuasaknak ah thirfang din in an ding lai, ti cu ruahchan awk a si lo. Minung ziaza nih an deuh sual lai
- Na innchung nih a duh tukmi thil, (ziaza ṭhat lo nak a si lomi cu) pa caah ramvaih, pumpululh chuih te hna, nu caah, ngahringdawi thiamtah hei ti te hna zong … a ceih tikah “cu lawng na ruat, na hawi khi na hmu hna lo maw” ti hlah. Minung nih kan duh mi thil kan tuah pah lo ahcun kan hlawh a tling kho lo. A ceih tal cu thanuam tein ceihpi law, a tuah taktak lo hmanh ah a hna a ngam lai.
- Nan i manh caan ah bia al lungretheihnak kong nan ceih lai lo. A sun lawi khawh chung in hman nan i zuam lai. Ngaknu le tlangval nan si lio i nan rak i dawtnak kong te hna kha nan ceih ṭi lengmang lai.
- Innchung tang nih nihchuak le capo zong nan chim tawn lai. Mi a cheu cu zapi lak hmanh ah hman awk tlak in capo chim a thiam ko nain an innchung tangah cun hmur ka lo in a ṭhu ngionguao mi an um tawn. Hi bantuk mi pawl hi chungkhar nuamhnak a sunsak thaim lo pawl an si.
Mirang nih “Nih cu siṭha bik a si” an ti bangin kan thabat damtu le kan lungthin nuamh lonak a kan philh tertu ah nih cu a herh ngaingai mi a si. Baisikup te hna kan zoh khawh lo le zeidang phaisa dihmi nuamhnak kan tuah khawh lo hmanh ah, a man liam a hau lomi, capo tel cu sai pah lengmang awk a si. Cu lo ahcun chungkhar khasaknak hi thathu a si.
- Pakhat le pakhat thil nantuahmi cungah nan canglomh lai, lunglawmhnak bia nan chim lai i, nan i chimthiam lai.
NUPIṬHA CU:
- Nun an siang, an panhzar.
- Hawikom ṭha an si.
- Dai tein an um, an lip leng lo.
- An ṭuan, an fel
- Thin aa sum kho mi le mah le mah aa uk kho mi an si.
VA ṬHA CU-
- Mah le mah aa uk khomi a si.
- Mi rian bawmh a hmang. Mi nawl a zul duh.
- An kiakkawi lo.
- An lung a sau, khun an nguh.
- Innchung le fa le cawmnak ah hngilh loin khua a ruat tawn.
Hmaizarh caan rem a um ahcun "NGAN DAMNAK" kan peh than te lai.
Caṭialtu Rev. Carson Hniar Kio Tuanbia rel na duh ahcun hika catlang hi click
Catialtu Rev. Carson Hniar Kio Tuanbia rel ding ah hika hi click chih te.
EmoticonEmoticon