-->

Pu Thang Tin Lian (1895- 1947)

- September 28, 2020


 Pu  Thang Tin Lian (1895- 1947)

Thang Tin Lian cu a pa Pu Van Nawl le a nu Pi Khuang Tin Ṭial nih 1895 kumchung ah Falam peng Tlauhmun khua ah an hrin. A ule ah nu lawngte pasarih a ngei. Upa bik cu fapa a rak si nain zan riat a ti-ah a rak thihtak hna. Atu Thang Tin Lian cu a pakuanak fapahniang bik a si. A chuah hlanah mang hitihin an rak manh.

Singai khua bawi hlun Pu Ro Za Thang nih a mang ah, “Vancung mi nih pumṭek ṭhifang kepi tia a rak ka pek,” tiah a manh caah Pu Van Nawl nih pumṭek bang a timi fapa sunglawi a ngei lai, tiah a ti caah Pu Van Nawl sinah cun a tlung i Pu Ro Za Thang nih Pu Van Nawl cu a mang cu a vung chimh.

Fapa minthang, pumṭek bang a simi fapa na hrin lai, tiah a ti. Pu Van Nawl cu fanu lawngte aa changchang cun pasarih a ngeih caah fapa hrin lai cu a zuum kho ti lo i zuum dok, zuum lo dok in a um.

Mah hnu tlawm pal ah Dokhar khuabawi Pu Than Zam nih hitihin mang a manh ṭhan. A thi ciami a pa Pu Thla Ceu nih, “Than Zam, na u Van Nawl nih fapa a ngei lai i a min ah Thang Tin Sawn, tiah nan sak lai,” tiah a manh i Pu Than Zam cu aa ṭhang.

Mah hlanah cun a nu Pi Khuang Tin Ṭial mang a rak manh ve i a mang ah Pi Khuang Men le Pi Kip Kai hna he hla an rak sa i, “Bawi lak i bawi bik, Bawi vialte lakah bawi zik a si lai ee,” tiah a mang ah cun hla an sa.

Mah hnu tlawmpal ah Pu Van Nawl nupi Pi Khuang Tin Ṭial cu nau a run pawi taktak i an mangte hna a ruah ah a awlok a chawng ngai ko. Zeicah tiah fanu lawngte pasarih a ngeih cang caah mah hna lak i fapate vun ngeih hnga cu, tiah a lung nih a phan kho lo.

Pi Khuang Tin Ṭial cu ni thla a hung cang cang i nau ngeih ding cu a hung si cang. An pa Pu Van Nawl tu cu fanu a si ṭhan sual lai tiah a phang tuk i an nu pawng hmanh ah um duh loin innleng ah a chuak.

Tlawmpal a va um ahkhin naute cu a chuak ngaingai i nau tuamhlawmtu hna nih, “Fapate a si” tiah an tithawng cu innleng cun a vun theih i khualrangte in a vung lut i, “Fapate a si nan ti maw cu?” tiah a hal hna i, “Aw fapate a si ko hih,” an ti. Aa lawm tuk i umtu zia hmanh a thiam lo.

Chin mi cu nau an chuahnak in ni sarihnak ah minsak phung a si bantukin, fapate zong cu ni sarihnak ah cun min cu sak dingin an timhlamh. Pu Than Zam mang ah Pu Thla Ceu nih, “Thang Tin Sawn nan sak lai,” tiah a cah bantukin Thang Tin Sawn, tiah sak dingah an ruah.

Asinain kan Chin nunphung ahhin mang i chimhmi min hi a dihlakin sakphung a si lo, damlonak a si, tiah an ti caah, Sawn cu Lian ah an thlen i ‘Thang Tin Lian’ tiah a min cu an sak.

Thang Tin Lian cu Tlauhmun khua a nu le a pa sinah cun a um i an khua ah sianginn a um lo caah 1906 kum in Falam Burmese Middle School ah sianginn cu an kaiter i 1913 kumchung ah tang sarih a awng.

Ca a thiam ngaimi a si caah Chin Hills Superintendent Mr. Street nih laksawng ah ngun tangka a rak pek. Cozah tang sarih camipuai zongah Kawl ramchung ah pathumnak a hmu i U Po Kyaw, (Assistant Inspector of Schools) nih thawng zong a rak thanh bal.

Pu Thang Tin Lian cu pe nga le kutpi bok 10 a sang i mi pumrua ṭha, mi ṭhawng ngai a si. Amah cu ramvaih a zuam ngaimi a si i sa zong tam ngai a kah. Vui, fung, pawpi, cakei le a dang saram 500 leng a kah. Sakah in a min a thang ngaingai. A pa Pu Van Nawl zong minṭhatnak laksawng A.T.M an pek ah Yangon khua ah a pa a rak zulh.

Zahau mi-uk Pu Van Nawl a thih hnu 1918 kum November 11 ni ah Pu Thang Tin Lian cu kum 23 a si cang caah a pa rian, mi-uk rian cu a hun ṭuan thawk. A ukmi ram cu Zahau ram le Hualngo ram chung vialte a si i a khua in khua 83 a uk.

Chin ram mi-uk vialte lakah khua tam bik a uktu a si. A ukchung khua dihlak cu kum khat ah voi khat a tlawmkai lengmang hna. Anmahle an khuabawi cio nih an ceih khawh lomi bia vialte le an ceih ko nain an lung a tling lomi bia vialte cu a ceihpiak lengmang hna.

Amah cu khua mi ukning a thiam caah khua mi nih an upat i an ṭihzah ngaingai. An khua a phanh ni ah cun khuachuah le hauka in khuabawi le tlangpi upa pawl nih zu le ei awk a phunphun he an don tawn.

Rang aa cit i a hrum cu zeimaw tiin ramkung nih (lamchak in a rung kuimi ramkung) a hnor sual ahcun mah khua kha vok sumh li dan a tat lengmang caah Pu Thang Tin Lian khuate a tlawng lai ti an theih cun khuakar lam vialte cu lamchak he lamthlang he an vah dih i lam cu thiang verver in an sial dih, hlei vialte zong an remh dih. Culengah khuachung innlak lam vialte thiangte in, ṭhim hmanh tla sehlaw hmuh khawh ding tiang khin an sial dih.

1920 kumchung ah vawleicung ah puul zawtnak a tlung i Chin ram zongah a hung phan i Tlauhmun khua tiangin mi tampi an zaw i nikhat ah ruak nga in ruak hra kar an thi lengmang.

Mah lio caan ah cun Pu Thang Tin Lian le a hawile pahnih lawng an dam i an pathumte nifate a zawmi an tuamhlawm hna i a thimi ruak vialte cu an vui lengmang hna.

Pu Thang Tin Lian cu a ukmi ramchung ah buainak le hnahnawhnak um loin dai le remte in a uk khawh hna ruangah Mirang uktu bawi nih meithalphir le minṭhatnak medal laksawng ah an pek. 1935 kum ah India Governer General nih Silver Jubilee Medal le minṭhatnak A.T.M a pek.

Chin ram chaklei vialte cu Mirang nih 1890 kum dihlai hrawng cun an uk dih. 1917 kum ah Chin mi pawl cu France ram ah Labour Corps ṭuan dingah Mirang cozah nih an fial hna i Zahau ram Khuangli uk chung khua pawl nih an al. Hakha ukchung tu nih cun a al lawng si loin a doh in an doh hna.

Japan ral cu Kawl ram chungah 1941 kum December 8 ni ah an lut. Japan pawl Chin ram an phanh hlanah Western Chin Levies an phuanh i Mirang bawi pawl nih Pu Thang Tin Lian cu 1942 kum May 11 ni ah an kawh i Local Assistant rian an ṭuanter i thlahlawh ah Rs. 200/- an pek.

A fapale Lai Bik le Sum Mang zong officer cadets an pek hna i thlahlawh ah Rs. 250/- veve an pek hna i 1942 kum August 6 ni in an rian cu an thawk. 1943 kum March 23 ni thawk in Camphai le Chin ram karlak facang le thilri dangdang phawrh a bawmh hna.

1943 kum October thlachung ah Japan nih Webula, Halta le Ṭawk an lak. Mah kum November 7 ni ah Mirang pawl le Zahau Homeguard 300 hna he Pu Thang Tin Lian cu India ram ah an le. Japan nih Imbuk tlang nichuahlei Zahau ram vialte cu a uk i a taangmi India ramri tiang cu Mirang nih an uk.

Mirang bawi hna nih Pu Thang Tin Lian ukchung ummi hna nih khua dang i an peem tikah an inn vialte zuarnak nawl an pekmi hna cu an lung a tlin lo ruangah Mawlaik khua ah Yangon Mangki bawi a vung ton i Mangki bawipa nih, “Inn le rawl zuarnak cu na kham lai,” tiah a rak ti bantukin a ukmi ram in khua dangah a peemmi vialte an inn le an rawl hna cu zuar lo dingin a kham hna.

1943 kum November 17 ni ah Japan pawl nih Pu Thang Tin Lian cu an auh i Falam an sinah rian an ṭuanter. Japan pawl nih Pu Thang Tin Lian cu zumhlonak an ngei.

Zeicaahdah tiah Mirang bawmtu a si, tiah an zumh. Cu lengah a fapa Sum Mang cu Mirang hna i Homeguard bawi a si, ti an theih. Cucaah Japan pawl nih Pu Thang Tin Lian cu Mirang Homeguard bawi a ṭuanmi a fapa Sum Mang cu anmah sinah rat dingin auh an fial.

Sum Mang cu a pa nih thawng a thanh caah Mirang Homeguard bawi cun a chuak i Japan sinah a luh caah Japan nih an Adviser an ṭuanter. Mah lioah cun Lumbang upa pawl cu Japan nih an tlaih hna i thah ding tiah biakhiahnak an ngeihmi cu Sum Mang nih cun Japan bawi pawl cu a nawl hna caah an luatter ṭhan hna. 1944 kum October 1 ni ah Japan pawl cu Falam in Tashon ah an zaam caah Mirang nih Falam cu an lak.

Pu Thang Tin Lian cu 1946 kumchung ah a dam lo ruangah a fapa Pu Sum Mang nih Yangon khua ah a kalpi i mah kum October 26 ni ah an phan. Yangon ah cun zarh khat an caam i a zawtnak a ṭhat deuh lo ruangah Falam ah an kir ṭhan i siizung ah an i zohter ṭhan.

Pu Thang Tin Lian cu Independence konglam ruah le ceih dingah Chin mi aiawh in an auh caah a fapa Pu Ṭial Dum le Pu Za Hre Lian hna nih an zulh i 1947 kum April thlachung ah Maymyo an phan i Dothlattu Komiti (Enquiry Committee) upa pawl he bia an i ruah hnuah Kawl ram i uk ningcang cu lungtlinnak an tuah i Falam ah an tlung ṭhan. Cun 1947 kum May 6 ni ah a pawpi cu an hlai i May 10 ni ah a thi. A ruak cu a fapa Pu Za Hre Lian nih Tlauhmun ah a tlunpi i 1947 kum May 24 ni ah an vui.

Pu Thang Tin Lian nih Tlauhmun khua ah inn dothnih a sak i tlorthing lawngte in a kulh. Mah tlorthing cu Lenhai ram Phau tlai ah a ahter hna i a ukchung khua hra minung cu a putter hna. Tlorthing lawngte cun ṭhinṭhang pe 100 sau, pe 18 kau in a dot fawn. A inn cu Tlauhmun khua laifangcer ah a sak i a ropui hringhran ko.

Pu Thang Tin Lian cu nupi pali a ngei i a tanglei bangin a fale cu an si.

*    Pi Run Sung he: 

  1. Nu Kai Sin,
  2. Pa Van Hnuai Lal.

*    Pi Seen Kip he:   

  1. Pa Lal bik,
  2. Pa Thang Cem,
  3. Nu Khuang Thluai,
  4. Nu Sai Bil Ṭial,
  5. Nu Tin Par,
  6. Pa Mang Bur,
  7. Nu Tlem Cin le
  8. Pa Kei Luai an si.

*    Pi Men Zing he:  

  1. Pa Ral Dun,
  2. Pa Sum Mang,
  3. Pa Za Hre Lian,
  4. Nu Ṭha Hlei Sung,
  5. Nu Thang Tin Tlem,
  6. Nu Kei Man,
  7. Pa Ral Lian Sum,
  8. Pa Sai Ling Thang,
  9. Pa Thla Khar le
  10. Nu Ngun Kip an si.

*    Pi Hniar Cuai he:           

  1. Pa Ṭial Dum,
  2. Nu Fung Thluai,
  3. Nu Mang Tin Zing,
  4. Nu Hlawn Kip Thluai,
  5. Nu Cer Cin le
  6. Nu Ni Dong an si.

An dihlakah nu 14, pa 12 = 26 fale a ngeih hna.

A fale lak ah kan theih ngaimi Pu Za Hre Lian Tuanbia kan peh tthan te lai.

cc:       Pu Sum Mang i record cauk, “Pu Thang Tin Lian Thuanthu.” 

Sayaci Dr Bawi Hu nih Chin Hmaisuang Hna Tuanbia Section (2) chung in tar chinmi a si.

Cattialtu Sayaci Dr. Bawi Hu Tuanbia hika ahhin rel khawh a si.

Chin Hmaisuang Hna Tuanbia Biahmaitthi rel na duh ahcun Hika catlang hi click

Advertisement


EmoticonEmoticon

 

Start typing and press Enter to search