Salm 22
Lungfah Ainak le Thangṭhatnak Hla
David Hla
1Ka Pathian, ka Pathian, zeicahdah
na ka hlawt?
Ka bawm ko sawh, tiah fak piin
ka au,
sihmanhsehlaw bawmhnak cu
a ra hlei lo.
2Chun ah nangmah cu kan auh,
maw ka Pathian,
sihmanhsehlaw na ka let lo;
zan zongah kan auh,
sihmanhsehlaw
dinh ka hmu kho hlei lo.
3Sihmanhsehlaw nangmah cu
Israel Mi Thiang,
Israel mi nih an thangṭhatmi na si i
na bawi ṭhutdan cungah khan
na ṭhu.
4Kan pupa nih an in bochan,
nangmah cu an in bochan i
na khamh hna.
5Nangmah kha an in auh i
ṭih awk chungin an luat,
nangmah kha an in bochan i
na khel hna lo.
6Sihmanhsehlaw kei cu minung
ka si ti lo,
cangcel ka si ko cang;
mi vialte nih an ka serhsat i
an ka nihsawh.
7A ka hmumi paoh nih capo ah
an ka saih,
an lei an ka chakhnawh i
an lu an ka thinhnawh.
8An i thawh i,
"BAWIPA naa bochan ṭung,
zeicahdah an khamh kun lo?
BAWIPA nih an dawt ahcun, zeicahdah
an bawmh kun lo?" an ti.
9Him tein a ka chuahtertu cu
nangmah na si i
bawhte ka si lioah ṭha tein
a ka zohkhenhtu cu
nangmah na si.
10Ka chuah ri in nangmah cu
kan bochan zungzal i
ka chuah ri in ka Pathian
na si zungzal ko.
11Hung ka hlaat sawh hlah!
Harnak nih a ka naih i a ka bawmtu
ahohmanh an um lo.
12Ka ral nih cawtum bantukin
an ka kulh,
Bashan ram cawtum ṭihnung pipi
bantuk nih khan an ka kulh.
13Chiandeih bantukin an kaa
an ka anhnawh,
an awn i an kaa balh hiamhuam in
an i aan.
14Ka thazaang a dih cang,
vawlei i thletmi ti bantukin
a dih cang.
Ka ruh vialte kha a hliahhlok in
an pong dih,
ka lung cu ka chungah a timi
khuailul bantuk a si.
15Ka hrom cu leidip ro in a ro,
ka lei cu ka dang cunglei ah aa beh.
Leidip lak i hung thi dingah
na ka kaltak.
16Miṭhalo bu nih an ka kulh,
uico run bantukin an ka
zuanhnawh;
ka kut le ka ke ah an ka seh.
17Ka ruh vialte an lang dih.
Ka ral nih khan an ka zoh i
an di a riam;
18ka hnipuan kha an i phaw i
ka puan caah khan voihfung
an zuh.
19Ka hlaat sawh hlah, maw BAWIPA!
Khulrang in ra law ka bawm tuah,
maw ka Khamhtu!
20Vainam chungin ka khamh law
kha uico hna sin khan ka nunnak cu
khamh ko,
21Kha chiandeih hna sin khan
ka khamh ko;
kha cawtum hrang hna hmaiah khan
kei cu zeihmanh a tuah khomi
ka si lo.
22Na tuahmi kha ka mi cu
ka chimh hna lai,
an i pumhnak ah kan thangṭhat lai.
23Annih cu ka thawh hna lai i,
"BAWIPA sal hna, Bawipa cu
thangṭhat tuah u!
Jakob tefa hna, amah cu
upat tuah u.
Israel mi hna, amah cu bia tuah u.
24Sifakmi kha anih nih cun
a hrelh hna lo i
an nganfahnak kha zeirello in
a um lo;
annih kha a hlaat hna lo i
bawmhnak hal in an aunak kha
a leh hna," ka ti lai.
25Aa pummi dihlak hmaiah,
nangmah cu na tuahmi ruangah
kan thangṭhat lai;
nangmah nawl zulmi
an dihlak hmaiah
kaa kammi raithawinak kha
kan pekchanh lai.
26Sifakmi nih an duh zat in an ei lai,
BAWIPA sinah a rami nih BAWIPA cu
an thangṭhat lai.
Zungzal in thluachuak in
um ko hna seh.
27Miphun vialte nih BAWIPA cu
an hngalh camcin lai,
vawleicung khuazakip in
amah leiah an i mer lai;
miphun zakip nih an biak lai.
28BAWIPA cu siangpahrang a si i
amah nih miphun vialte cu
a uk hna.
29Miporhlaw vialte kha a hmaiah
an kun lai,
a thi khomi minung, a thi ding
a si ko mi vialte hna kha
a hmaiah an kun lai.
30Hmailei chan mi nih a rian
an ṭuan lai;
a ra lai ding chan sinah
BAWIPA kong cu
mi nih an chim lai.
31A chuak rih lomi minung kha,
"BAWIPA nih mi a khamh hna," tiah
an chimh hna lai.
Hi Salm cu hmun hnih ah ṭhen khawh a si i a pakhatnak hi ṭahnak hla phun kha a si (caang 1-21) i a pahnihnak nih cun thangṭhatnak le lunglawmh raithawinak kha a langhter (caang 22-31). Hrilhfiah cheukhat nih cun an sining aa dang an ti ko nain Bentzen le Eaton hoi hna nih cun siangpahrang he aa pehtlaimi salm a si i siangpahrang nih ningzahnak a tonnak le aa hrimhṭhannak hmanthlak a si an ti. Hi salm nih hmanthlak bia in a hun langhtermi cu David harnak a tonnak asiloah Hezekiah luatnak, Jeremiah harnak a tonnak asiloah Judahmi Babilon i sal an taannak le an rak kir ṭhannak hna hi an si. Biakam Thar i Jesuh Khrih a tuar innak kong chimchungnak bia zong a si i biazai sawsawh si lo in Salm caṭialtu le Khrih nih an tuar innak taktak kha a si tiah zumh a si.[1]
Caang khatnak: Ka Pathian, ka Pathian tiah a hun nolhmi nih Salm caṭialtu lungthin a tawne tiang a hun purh dihnak a lang i thlarau lei i fak tuk in a tuar innak kha a hun langhter. Hika i 'ka' tiah a hun hmanmi nih rawhralnak le ruahchannak hlei a hun donhnak a langhter. Bia kamhmi miphun dirhmun in Pathian nih bia a rak kamhmi hna kha a thinlung chungah a hun ruat ṭhan (cf. Deut. 26:17ff; Jer. 7:23). Cu biakam cu amah ta zong a si ve kha a hun hngalh ṭhan. Zeicahdah na ka hlawt tiah hika i a hun timi hi khrihfa mi caah sullam a hun ngeih khunnak cu Bawi Jesuh nih vailam tahnak a in lio ah a hun charmi bia an si (Matt. 27:46; Mk. 15:34). Pathian a pawng te i a um kha thlarau lei i harnak a ton tikah bawmhnak ka hmu tiah aa ruah lio ah Salm caṭialtu nih Pathian nih a hlaatnak kong kha a hun hrum hnawhmi a si (cf. Slm. 10:1; 13:1; 35:22; 38:21). Bawmh a hal i bawmhnak a hmuh hlei lo tik ah a hrum-ainak aw-cawi hi chiandeih hrum thawng bantuk, ṭahnak phun a si (Slm 32:3; 38:8; Isa. 5:29).[2]
Caang hnihnak le caang thumnak: Salm caṭialtu nih a thlacamnak cu Pathian hmai ah a hun chuahpi cuahmah ṭhiamṭhiam ko. Chun he zan he Pathian cu a auh i a fuh ko, amah cu a cawlcang ngai ko nain Pathian cu daite in a um. Zei hmanh a let lo. Asinain amah le amah a sining a hun i hmu i a Pathian cu a thiangmi siangpahrang, a bawiṭhutdan cung ah a ṭhu i a mi hna uktu siangpahrang a si kha a phuan. A mi hna nih an thangṭhatmi a si zong kha a hun langhter.[3]
Caang linak le caang nganak: Hi caang ahhin David nih pupa hna Pathian an zumh i an i bochannak kha a hun langhter. A faak tukmi fahnak a tuar lio hmanh ah David zong nih an pupa hna bang khan a zumhnak le Pathian aa bochannak cu a phuan ve. Pathian cu an pupa hna caah zumhawktlak Pathian a si bantukin Amah aa bochan i a aumi hna caah zumhawktlak Pathian a si kha a langhter.[4] Pupa hna nih Pathian an auh tik ah an lung a rawhter bal hna lo. An ning a zahter bal hna lo, a ruang cu anmah bawmh awk ah Pathian cu a ra i a bawmh hna caah a si (cf. Isa. 50:7).[5]
Caang ruknak: Hika i cangcel ka si ko a hun timi hi hmanthlak bia a hmanmi a si i a chim duhmi cu a niamtukmi sinak le tangṭhumhnak a tonnak hi a si (cf. Isa. 41:14; Job 25:6). Minung hmanh ka si ti lo a hun i ti tik ahhin 'aho hmanh nih herh ti lomi sinak' a ton kha a si i huatnak rilipi chung i a paakpi lawng in a dir ve ko mi tikulh hmete bang hlawtmi a sinak kha a langhter i Isa. 53:2 in a hun chimmi Ingtu Sal hmanthlak bantuk kha a si. Harnak le temhinnak te hna hi Pathian mithmai pek lo ruang ah tonmi a si tiah ruah a si chinchap tik ah mi vialte nih an ka serhsat i an ka nihsawh a hun tinak cu a si.[6]
Caang sarihnak: Miṭhalo hna nih an nehsawhnak, an thlaknak a tonmi a si. A ka hmumi paoh a hun ti tikah hin cangcel bantuk na si tiah amah a hmumi hna, a hawile a si lomi hna kha a chim duhmi a si. An lei an ka chakhnawh a hun timi zong hi nihsawh serhsatnak bia kha a si ko. An lu an ka thin hnawh a hun timi zong hi nihsawh zomhtaihnak kha a hun langhtermi a si ṭhiamṭhiam (cf. 2 Siang. 19:21; Isa. 37:22; Job16:4; Slm. 109:25; Ṭah. 2:15).[7]
Caang riatnak: Hlan lio i nehsawh thlanglamhnak bia an rak hman tawnmi in Pathian a ṭihzahmi pa an tuaitamnak cu hi caang ahhin kan rel khawh. Thukpi in Pathian nih a dawtnak le a cung i a biakamnak hna kha hmuh piak lo in serhsatnak i an chimhnawhmi bia an si. Pathian a ṭihzahmi pa i aa ruahchannak cu Pathian nih a dawtnak, a cung i aa lawmhnak ah khan a si. Misual le mi depde a si ti in puh a tong. Bawipa bawmhnak kut cu a cungah an hmuh khawh lo caah nihsawh hmangmi hna nih an hun nihsawhnak cu a si (cf. 37:23-24).[8]
Caang kuanak in hleikhat tiang: Hi caang chung ahhin cun Salm caṭialtupa nih duh paoh in an puhnak le an nihsawhnak kha zeitlukin dah Pathian nih a dawt i a zohkhenhnak in a hun lehnak kan rel khawh. A chuahri in Pathian cu a nunnak a kilvengtu a si kha a langhter i a Bawipa cungah zumhawktlak a sinak kha a langhter. Ka nu nau-inn chungin a ka chuah tertu na si a hun ti tik ahhin Pathian innchungkhar a sinak kha a hun langhter (cf. Gen. 50:23; Job 3:12). Hi innchungkhar sinak ahhin miphun le Israelmi pumpak tiang in a huapmi kha a chim duhmi a si fawn (cf. Isa. 44:2; 46:3; Jer. 1:5). Na ka zohkhenh tiah a hun timi ahhin aa ruahchannak cu a nu nih hnukthlum a dinhnak ah khan a si. G.R. Driver le bang nih cun a hun uar khun i ka nu ṭanglum chung ah na ka thlim tiah a ti. A chuahri in Pathian aa bochan khawhnak a zumhnak kha caang hranak ahhin a chim duhmi a si lo in Pathian nih a zohkhenhnak cung i aa lawmhnak tu kha a si. Pathian nih a vennak cung ah a Pathian a si zungzalnak thangṭhatnak bia a chimmi kha a si. Cuticun caang hleikhatnak ahhin Pathian nih a hlaat lo i a pawngte in a bawmh pengnak ding nawlnak bia kha a chim. Caang khatnak i na ka kaltaak tiah a hrum-ainak awcawi phun kha cu a si ti lo. Bawipa nih hlanlio i a cung i a ṭhatnak vialte kha a hun ruah i ruahchannak thar a hun ngeihnak kha a si; amah belte cu ruahchannak cu a tha a der ngaingai (caang 19); a ruang cu harnnak nih an ka naih tuk tiah bawmtu ngei lo bang in a hun chimnak awcawi phun in kan rel khawh.[9]
Caang hleihnih le hleithum: A ral hna an ṭhawnnak ah Bashan cawtum le chiandeih hrum thawng bang in tahchunh an si. Bashan cawtum hi cenh tukmi an si i an ṭhawng ngaingai (cf. Amos 4:1; Mik. 7:14), an ki hoi hna cu ṭih lo awk ṭha a si lo. Salm caṭialtu nih a ral hna nih an ka an aanhnawhnak kha chiandeih sining he khan a hun tahchunh. An thazaang, porhlawtnak le thihnak a chuahter khomi i tinhnak kha a ral hna an lungput a si zia, Pathian a ṭihzahmi hna an huatnak le an chiatkhaatnak kha cawtum le chiandeih sining he a hun tahchunh.[10]
Caang hleili le hleinganak: Lenglang harnak le ṭihnak vialte cu chunglei temh-innak he a hun tahchunh cang: a ruh, a lung le a lei tiang in fahnak an in kha a hun chim. A thazaang a dihnak kha a ruh vialte a hliahhlok in an pongh dihnak in a hun tahchunh i a lung chung i a timi khuailul bantuk a si tiah a hun chap rih. Lungtur zong hun theih ti lo tiang, ka thi ko hen hi ti tluk khi a chim duhmi cu a si. Leidip ro in a ro tiah a hun timi nih hin ti asiloah a daammi a herh tuknak kha a langhter i a thazaang a dihmi cu tisik anhnah ti lo in an car i an uai bantuk khi a si. A lei cu a dang ah aa beh, a holh kho lo cuticun Salm caṭialtu nih Pathian cu a thihnak aiawhtu a si a hun ti; leidip lak i hung thi dingah na ka chiah a hun ti (cf. Job 7:21;20:11;21:26; Slm. 22:29-30; Dan. 12:2) i cuticun a nun a rocarnak le a lungkuainak kha a langhter.[11]
Caang hleiruk le hleisarihnak: David chan lio uico hi fihnung an si. Hnawm paohpaoh a ei i zawtnak phunkip a phurmi an si i minung tiang an zawtnak nih a chonh khawh hna. Salm caṭialtu nih a ral hna cu uico run bantukin a tahchunh hna. Uico nih a kut le a ke cu an seh i an hngir hnawh i a ruh vialte an lang dih.[12] A ral nih an zoh i an di a riamhnak nih zeitluk in dah a ral hna hi an chiatkhaat i ṭih an nun ti kha a lang ngaingai. A ral hna hi a thi a kik tuk i zaangfahnak pelpawi te hmanh a ngei lomi an si. A tuar-innak an zoh tik ah an i lawm i an di a riam.[13]
Caang hleiriatnak: Kan hnipuan an i phaw dih tiah a hun chim tik ahhin nganfahnak a tuarmi pa i a tuar-innak hmanthlak kha a si i a ngeihchun te hmanh nganh lo in an chuh, an ramh dih tinak sullam a ngei. Asiloah a ral hna nih a thih hlaan in camhcawhfung an zuh cia tinak zong a si (cf. Jn. 19:23f.; Matt. 27:35). Hlan lio Assyrian pawl nawlbia ahcun misual (tazakhaan) i a hnipuan cu biaceihtu asiloah tazakhaan a tlaitu nih khan i laak a si tawn. A ral hna kong ruah tik paoh ah Salm caṭialtu dirhmun te hi a thi cia ko khi a lo peng ko.[14]
Caang hleikuanak: Maw Bawipa a hun timi nih hin Pathian lawnglawng hi a ruahchannak a si i hmundang in bawmhnak a hmuh ding kha aa ruah ngam lo. Ka bawm tuah a ti tik ahhin nangmah lawnglawng ka ṭhawnnak na si ti kha a hun langhter (cf. 88:4).[15]
Caang kulnak: Bawipa nih vainam le uico hna kut chung in a khamhnak ding ah a nawlnak bia kan rel khawh. Hika zawn i ka nunnak cu a hun timi hi amah Salm caṭialtu ca bak ah a si, keimah lawnglawng hi ti mi aw-cawi a si i ka thlarau ti zong in nunnak biafang hi leh khawh a si (cf. 35:17).[16]
Caang kul le caang khatnak: Hika i chiandeih le cawtum hrang hmanthlak a hun lang ṭhan i Salm caṭialtu nih a langhter duhmi cu a ral hna zeitluk in dah a tam, an ṭhawn ti kha a si. A Hebru biafang bak in leh ahcun ki a ngeimi cawtum hrang hna hmai khan ka khamh ko ti a si. An ṭhawn tuk caah hi sahrang hna hmai ah anih cu zeihmanh a tuah kho lomi, thah dingah a kulh bak in a kulhtu hna an si kha a langhter.[17]
Caang kul le caang hnihnak: Salm caṭialtu aw-cawi a hun i thleng, Pathian thangṭhatnak bia a hun chim. Biakamnak a kengmi mibu nih Pathian an thangṭhat awk a si kha a hun phuan. Ka chimh hna lai tiah a timi hi ka thanh hna lai ti zong in leh khawh a si. Hika i Bawipa tiah a hun auhmi chawlphen ah a um pengmi sullam cu Moses sin i aa phuangmi Pathian (Keimah cu Keimah ka si) kha a si.[18]
Caang kul le caang thumnak: Bawipa sal hna tiah a hun ti tikah Bawipa a ṭihzahmi hna tinak a si i biatak in Pathian sullam ngei tein a biami hna kha a chim duhmi a si (cf. 2 Siang. 17:25). Jakob tefa hna tiah a hun nolhmi cu Israel fale hna tinak zong a si i Bawipa a ṭihzahmi hna tinak zong a si ṭhiamṭhiam. Cuticun Bawipa cu khuaruahhar in dir u law thangṭhat u tiah a hun forhfialnak bia an si.[19]
Caang kul le caang linak: Fahnak a tuar ingmi vialte thlacamnak cu Bawipa nih a ngaih piak hna, aho hmanh a hlaw hna lo ti kha a hun langhter (cf. Slm 51:17; 102:17). A vanchiami hna kha Bawipa nih a mithmai a ṭhial taak hna lo, hnu a chiit hna lo. A zungzal in a kal taak hna lo, bawmh hal in an aunak kha a theih piak hna i a leh hna (cf. Slm 10:11).[20]
Caang kul le caang nganak: Hi caang ahhin Salm caṭialtu nih zapi pumhnak i Pathian thangṭhat le mah lungtho tein pekchanhmi raithawinak a biapitnak kha a hun langhter. Biakamnak in tuahmi raithawinak hi lungrawh caan ah pekchanh a si tawn (cf. Slm. 50:14;61:8; 66:13) i zumh awktlak an sinak ah Pathian nih an thlacamnak a leh hna (cf. Slm. 65:1).[21]
Caang kul le caang ruknak: Cuticun Salm caṭialtu nih raithawinak a pekchanhmi cu sifak le nganfahnak a tuarmi hna he i hrawmṭi in rawl an ei ṭinak kha a hun chim. Amah lila nih Bawipa dawtnak a hun tehnak kha sifak le rethei hna zong nih tep ve hna seh ti kha a duh piakmi hna cu a si. Rawl nih an pum thazaang a pek bantukin Bawipa ṭhawnnak nih an lungthin thazaang ṭhawnter ve hna sehlaw harnak caan ah lungsau in tuarin khawhnak thazaang ngei hna seh ti kha a duh piakmi hna a si i cu thluachuahnak cu zungzal in co hna seh tiah thlaza a cam.[22]
Caang kul le caang sarih le kul le riatnak: Zumh awktlakmi hna nih Pathian an thangṭhat lawng si lo in vawlei cung khuazakip nih Amah cu an auh i a sal hna cung i a tuahmi thil kha theihhngalhpinak an ngeih ding, an thangṭhat ding kha a hun chim. Yahweh Pathian cu cungnungbik Siangpahrang a si kha miphun vialte nih an hngalh i an biak naklai le Pathian cu uktu a sinak kha a langhter (cf. Isa. 62:3; Zek. 14:9).[23]
Caang kul le caang kua le sawmthumnak: Miporhlaw vialte a hun timi hi mipuarthau pawl ti zong in leh khawh a si i, hi hna pawl le tin leidip (thihnak) lei ah a kal mi vialte cu Pathian hmai ah an kun lai a hun ti. Sheol i Pathian a hun thangṭhat dingmi tiang in hun chimmi zong a si kho ve tiah ruah a si (cf. Slm. 30:3 hi rel piak chih ding). Minung cu a zungzal in a nung ding kan si lo nain Pathian khamhnak tuanbia cu zeitik hmanh ah a dong lai lo. Chan khat hnu chan khat in tehte an khaan lai. Cuticun Bawipa kong cu a ra lai dingmi chan vialte ah chim a si lai (cf. Slm. 145:4; 71:18).[24]
Caang sawmthum le caang khatnak: Hi caang nih hin khamhnak tuanbia a muru an langhter. Hi khamhnak ahhin a velngeihnak, uktu a sinak le teitu a sinak kha a lang.[25] Hika i khamhnak a hun timi hi a dinnak ti zong in lung pem khawh a si. 'A chuak rih lo mi minung' a ti duhnak cu a ra laimi chan i tefa hna tinak a si i Bawipa nih an tuanbia chung ah an pupa hna aiawh in a luh hnawh hna i a khamh hna tinak a si (cf. Slm. 52:9).[26]
[1] Anderson, 184-185. Hika i intuarnak kong a chimmi hi a ral hna nih an hrem ruang i tonmi intuarnak maw a si, asiloah Pathian dantatnak ruang ah a fak tukmi zawtnak a in (cf. Job; Isa. 53:3.4) hi dah a si ti hi ka thei kho taktak lo. A zei a si hmanh ah lungfak tuk in Pathian a nawlnak nih a donghnak ah luatnak a pek lai i a khamh lai ti kha aa ruah chan (caang 21ff); NBC, 571 ah zoh.
[2] Ibid., 186. Ka Pathian ka Pathian a ti tik ahhin naihniam tukin an i pehtlaihnak kha a langhter i cu hlan i biakamnak an rak ngeihmi Pathian cu a caah a herhmi vialte a Petu le a Kilvengtu sinak kha a hun hlamnak aw-cawi a si tiah Waltke le Houston nih cun an fianter ve; Waltke & Houston, 399 ah zoh chap.
[3] Barker, 820.
[4] CBC, 362. Pathian cu Izipt ram sal an taan nak in a chuahpitu hna an Pathian a si i tuanbia a ṭial piaktu hna a si kha an philh lo. Pathian biakamnak cungah an khamhnak tuanbia aa hngat tuknak kha zeitluk in nganfahnak an tuar hmanh ah an philh lomi a si; Weiser, 221 ah zoh.
[5] Anderson, 187. A ngaingai ti ahcun pupa hna nih an rak temtuarmi le Salm caṭialtu nih a tuarin mi hi aa khat lo. Annih cu a kaltaak hna lo, asinain a nih cu kaltaak a si. Hihi Kan Bawipa Jesuh zong nih vailam cung i a hun ton vemi, fahnak, kaltaaknak kha a si. Barker, 821 ah zoh.
[6] Ibid.
[7] Waltke & Houston, 403. Mi vialte nih nihsawhnak, zeirellonak le nautatnak a tonmi kha a hun langhtermi a si (Job 30:9-11); IB, 118 ah zoh.
[8] Barker, 821.
[9] Anderson, 188-189.
[10] Barker, 821. John Calvin nih cun David i a ral hna dirhmun kha cawtum, chiandeih le uitum (caang 16) hmanthlak bia in a hun langhtermi kong ah zeitluk in dah pumsa lei tiang a hei hnursuan khawhnak kha a langhter i cu nak hmanh in chunglei lungrawhnak le harnak ngantuk a tonmi kha a langhter; hi ral vialte le harnak vialte chung in Pathian thlarau ṭhawnnak lawng nih a nun a pehter khawhnak kha a fianter ve; Calvin, 119 ah rel chap.
[11] Waltke & Houston, 405. Hi a fak tukmi lungrawhnak nih hin ṭihnak in a ther bak in a ther ter ko. A sining hi bawmtu ngei lo bang in a dirhmun kha a hung si i thihnak ṭihnung nih pumsa he thinlung he a dennak kha a hun langhtermi a si; Weiser, 223 ah zoh.
[12] Barker, 822. Hlan deuh hrilhfiah ahcun hika i 'ka kut le ka ke an ka seh' timi hi kan Bawipa Jesuh Khrih vailam tahnak he an pehtlaih ter nain Biakam Thar ah a hun langhnak taktak a um lo caah tuchan tu ahcun Jesuh Khrih thihnak he cun an pehtlaih ter ti lo; Anderson, 190 ah zoh.
[13] Calvin, 120. Johan 11:44 zong hi rel chih ding a si. Uico nih cun mithi ruak hmanh a ei mi an si i David ral cu a ral nih a kulh bak in an kulhnak, mithi cia bantuk in an zuanhnawhnak hmanthlak kha a lang. A cheu Hebru Baibal ahcun uico timi zawn ahhin chiandeih ti zong in leh khawh a si; Oesterley, 180 ah zoh.
[14] Anderson, 191.
[15] Ibid.
[16] Oesterley, 180. Hlan lio ral tuknak ah hmanmi vainam hi lehmah 16 in pe thum tiang a saumi an si tawn, a haar taktakmi an si i raltuknak ah hriamṭha ah an i hmanmi a si (cf. 1 Sam. 17:51; 2 Sam. 20:8). Salm caṭialtu hi thihnak in ka luat kho ti hnga maw ti kha a lung re a theimi cu a si i Bawipa sin i luatnak a halnak cu a si; Waltke & Houston,, 407 ah zoh.
[17] Ibid.,181.
[18] Waltke & Houston, 409. Biakamnak a kengmi mibu ti tik ah lungthin mitthlam ah a cuang zungzalmi cu Pathian nih biakamnak a sermi kha a si i cu hna cu: Abraham (Gen. 15,17); Moses (Ex. 19-24), David (2 Sam. 7) le Biakamnak thar (Jer. 31:31-34) hna hi an si. Cun hika i pumhnak a ti tik ahhin biakinn puai ah aa pummi mibu kha a chim duhmi a si (caang 25); NIBC, 572 ah zoh.
[19] Anderson, 192.
[20] Ibid. Salm caṭialtu nih chunglei in a tuarmi cu Bawipa nih a ka kal tak, a ka hlawt (caang khatnak) ti kha a si ko nain atu ahcun Bawipa nih a kaltaak lonak, a hmai a thuhkanh lonak kha a hun langhter ṭhan. A donghnak taktak ahcun Pathian nih a hlaat lo i a khamh, a thlacamnak kha a leh i amah zong nih lawmhnak in a Bawipa cu a thangṭhatnak a si; CBC, 363 ah zoh.
[21] Barker, 823.
[22] Ibid.
[23] Oesterley, 181.
[24] Anderson, 194-195.
[25] Barker, 823.
[26] Anderson, 195.
Credit: Rev. Dr. Lal Pek Lian Facebook
EmoticonEmoticon