Bawi
Jesuh Khrih Cu Ahodah A Si?
December
5, 2021
Baibal
caang thim:
Sihmanhsehlaw Bethlehem Efrath, nangmah cu Judah ram chungah a hme bik khua hna
lakah naa tel ve nain, Nangmah chungin Israel uktu a chuak lai. Amah a hram cu
kan hnuleipi caan, a luan cangmi caan chungah khan a um cang mi a si. Cucaah nu
nih nau nganfah a in chung caan lawng kha BAWIPA nih Israel cu a kaltak lai i A
miphun chung mi sal i a taang mi hna kha an unaule he cun an i fon ṭhan lai.
Amah cu a hung chuah tikah BAWIPA ṭhawnnak thawngin le BAWIPA a Pathian min
lianngan thawngin Annih cu tukhal bantuk in a khalh hna lai. A lianhngannak nih
khan vawlei deng tiang a phak lai caah annih cu himte in khua an sa lai. Amah
cu daihnak mi a si lai. Mikah 5:2-5
Biahmaiṭhi:
December thla kan hun luh in cun
lungthin hi phundang tein a um. Lunglawmhnak le ngaihchiatnak aa cawh. Fing le
tlang ah phaizawng an par, mah le inn cio i pangpar dum ah Christmas par,
sentehlek in a parmi kan hmuh khawh hna. Facebook in Christmas hla an chuahmi
kan ngai hna. Lai chang funmi tete kan hun hmuh tik ah lungthin a cawlcang khun.
Nikum ah Covid-19 pulrai ruangah Christmas kha hlunghlai ngai in kan hmang kho
hna lo. Tukum tal cu Khrih chuah lawmhnak nuam ngai in kan hmang kho ṭheu lai
tiah kan rak i ruahchan nain, nikum nakin a fak deuhmi ṭihnak le pulrai nih a
kan karceh tikah lungthin mit a caw. Kan caah lawmhnak Christmas (white
Christmas) kong ruah awk ah thazaang kan ngei kho set lo; ngaihchiat lunglennak
in a khatmi Christmas (blue Christmas) tu ah a hun i cang ai! Kan tuanbia ah
philh awk a ṭha ti lo dingmi blue Christmas a si ko. Hi lio caan ah
ngaihchiatnak chungin ruahchannak a kan pe i khamhnak le luatnak tling chungah
a kan luhpitu kan Bawipa Jesuh Khrih dawtnak kong kha December thla ningpi in
kan ruat ṭi hna lai. Thazaang kan la ṭi hna lai. Jesuh Khrih he kan um ṭhu ṭi
hna lai i a cawnpiaknak kha kan ngai ṭi hna lai. Christmas petu, uktu Bawi he blue
Christmas tivapi cu kan tan ṭi hna lai. Profet Mikah bang in ruahchannak
fek kan ngei ve hna lai.
Biakam
Hlun Nih Khrih Kong A Chim Chungnak
Pathian nih Evi sin ah dan a tat buin bia
a rak kamh; rul lu kha na tefa pakhat nih a rial dih cikcek lai a ti (Gen. 3:15).[1]
Cu pin ah fapa pek kan si lainak kha fiang deuh in roco tu hmanthlak in Abraham
tuanbia ah kan hun hngalh khawh. Abraham nih Isak rai a thawinak nih Jesuh cu
Pathian tufa i a hun i cannak kha a phuan chung (Gen.22:13 le Johan 1: 29) ti
khawh a si;[2] Pathian
bia a phuangtu profet hna nih Messiah kong kha an chim chungnak kan hun rel
khawh i a tlangpi in: (1) siangpahrang David ciruang in a rat lainak le uknak a
lak lainak in siseh (2) Ingtu Sal sinak hmanthlak in siseh an fianter. Salm 89
le Isaiah 52-53 ahhin a hmanthlak fiang khun in rel khawh a si.
Mikah
5:2-5 Fianternak
Profer Mikah hi Biakam Hlun profet
biaphuangtu hna, a dongh lei i pali hna lak ah khan pakhat a si ve i zabu 8nak
ah caan a rak hmangmi kha a si. Messiah a chuah lainak a phuangtu kha a si i
David a pa Jesse chuahkehnak khua Efrath min zong kha a hun char i Jesse fapa
David cu miphun 12 hna i siangpahrang ah an thimmi kha a si; uktu a si lai i
zungzal in a uk lai, Pathian biakammi a si. Nu nih fa a ngeih lainak in a hun
chim tikah Messiah hringtu nu a si lai, BAWIPA thawngin a fapa cu tuukhal
bantuk a simi siangpahrang a si lai a ti. Assiria kut in a luaṭer hna lai i
daihnak a tlunter lai, a ti.[3]
Zion thar caah biakamnak cu Bethlehem
khua i a chuak dingmi Messiah nih a hun tlinter lai tiah Mikah nih a phuan:
Israel cu nu nih nau te a hun hrin lai, nau ngan fah chung kha cu hlawt ta a si
lai. Asinain hi biakamnak cu kum 700 tluk a hun si ah Zekhariah le Elizabeth si
hna seh, Simeon le Anna si hna seh, a bik in Mary nunnak in a hun tling (cf.
Lk. 1:5-2:40; Isa. 7:14). An unaule he an i fon ṭhan lai tiah Mikah nih
a phuanmi kha van nun hmanthlak a ngeimi Zion hram ah cun unaule kha cungdot
khaan (upper room) ah Thiang Thlarau nih unaule cu a funtom hna i vawlei cu a
khupthal an rak leh taktak ko (Lk. 3:16; Lam. 2).[4]
Biakam
Hlun le Thar Karlak Caan
Daniel cauk zong nih hin Bawi Jesuh
kong kha a chimchung ve i mi fapa timi min (title) in a langhter (Dan. 7:13).
Hi mi fapa ti hi Messiah tinak sullam kha a ngei. Intertestamental period
timi Biakam Hlun le Thar karlak caan ahhin hi mi fapa kong hi fiang deuh in an
rak i cawnpiakmi a si. Hi caan karlak hi kum 400 tluk a si i Pathian nih profet
hmang in miphun sinah bia a chim ti lo caah thlarau lei in a muih lio caan tiah
an auhmi caan a si. Miphun nih an ruahchannak an rak pehnak, an rak cawmnak cu
hi mi fapa a rat lainak an i ruahchanmi hi a si.
Israel mi an tuanbia tawite in kan hun
zoh ahcun Izipt ram ah khan kum 430 tluk sal bantukin khua an sa. Moses hmang
in Pathian nih chuahnak/luatnak timi Exodus tuanbia a ṭialpi hna. Israel
mi cu Pathian umpinak le lamhruainak thawngin kum tam ial te anmah tein an i uk
an i ṭhi hruai kho, kamhmi ram Kanaan ram ah duhdim tein an hung um. Siarem
deuh in an um tik paoh ah Pathian he an i hlat tawn. Profet hna nih an cawnpiak
peng ko hna nain chimh an ngai ve lo i Assiria nih chaklei pennak (Israel: phun
hra komh) cu BC 732-722 ah a lak i nihin ni tiang an i ṭhek rih; thlanglei
pennak (Judea peng: phun hnih komh) zong Babilon kut tang ah (BC 590) kum 70
sal an taang. Miphun dang siangpahrang hna (Sairus tbt) kha Pathian nih a hman
hna i an ram ah an kir kho ṭhan; asinain fekfuan ngaingai in an i zohkhenh kho
lo.
Kum 400 tluk baak profet hna bia a dongh
in Khrih a rat tiang kha miphun nih vuava in rak hngah a si. Ral phun kip an
rak doh. Tlangbawi, Farasi le Sadusi le phungbia cawnpiaktu hna nih an rak
hruai hna. Chikkhat cu an ram kha anmah tein an i uk khawh caan zong a um ve
nain Siria siangpahrang nih faktuk in a rak hrawh hna, an Hebru Baibal,
Cathiang cu khangh piak an si, Jerusalem biakinn chungah saram lak i an fih
bikmi vok kha raithawinak ah a hman i a thurhnomh piak hna. Cucaah hi lio caan
hi a muih khunnak caan a si tiah an ruahnak kha a si. Hi kum 400 renglo caan
karlak ahhin Farasi (BC 130-104) le Sadusi pawl cawnpiaknak fakpi in a chuak;
Nawlbia Pahra tluk tein biapi ah an chiahmi pupa chan in phung an zulhmi (oral
tradition) kha hrilhfiah an ṭial piak ciammam i cucu “Mishna an ti i
Nawlbia Pahra tluk in an zulhmi ah a hun i cang.”[5]
Mishna hi Nawlbia Pahra nak hmanh in an uar deuh. A tawinak in kan chim ahcun
hi kum 400, a muimi caan tiah ruahmi ahhin thil tampi a cangmi a um ve i Bawi
Jesuh a rat lainak, lamsialtu caan a si tiah ruah a si i a bik in mi fapa (the
Son of Man) rat lainak siseh, phungbia tharchuah hrilhfiahnak siseh fakpi in an
i cawnpiaknak caan kha a si.
Biakamnak
A Tling
David ciruang in a ra taktak; rumra
ngei in a ra ve lo i an rak dong manh lo. Mifim hna nih Jerusalem khua cu an
rak ṭhangh ko nain, a miphun nih an kawl taktak lo. Herod ruangah ngakchia kum
2 tang zeimawzat tu thisen a rak luang. Rev. Dr. Billy Graham nih cun “Jesuh
Khrih aa thawknak hi Bethlehem ah a si lo, Bethlehem cu Pathian minung i titsa
i a hun i cannak (incarnation) tu a si,”[6]
tiah a fianter i hihi a dik tukmi a si. Kan Bawipa Jesuh Khrih cu a hramthok
tein Pathian he a um ṭimi, Bia a si i (Jn. 1:1-2), Abraham hlan zong ah a rak
um cangmi a si (Jn. 8:58). Kannih nih aa thoknak hngalh khawh a si lomi,
hramthoknak zong a si i donghnak zong a simi Alfa le Omega kan Pathian a si
(Biathlam 21:6; 22:13) i nizan, nihin le a zungzal zong in a hmunmi a si (Heb.
13:8).
Nunnak
He Epchunnak
Messiah don ding in i timh ngang ṭung
i a rat taktak tikah tlawlh diam hi a fawi tukmi a si ko lai. Minung nih kan
ruahciami kong le thil (prejudice) hi thil hmaan le biatak hmuhnak a kan dawntu
an si kho lengmang. Phungbia cawnpiaktu hna nih Cathiang zong an kau i Herod
kha Bethlehem ah Messiah a chuah lainak kha an chimh ve ko nain, an rak i
timhtuah ning nih a zaat lo tuk ṭheu lai, a don le cohlan an tlawlh diam khawh
ko. Kan ruahcia tawnmi kha a palhmi a si kho, cucaah Bawipa ka sual tuk ko, ti i hmuh khawh
hi nunnak thar hmuhnak ding caah a biapi tukmi hramthawknak a si. Cu mah le mah
i hmuh khawh kha a har bikmi a si i mah fimnak le thilti khawhnak in tuah khawh
a si lomi a si. Thiang Thlarau ka bawm ko tiah bawmh hal a hau, kan zumhnak nih
a zaat lo tiah toidornak lungthin ngeih a herh. Bawipa Jesuh don le ton awk ah
hi lungput kan ngeih khawh ahcun a rak kan pom lai i a kan ngaihthiam lai.
Nunnak thar a kan pek lai. Kan sualnak cu a philh in a kan philh piak lai i a
dinnak nun a kan hrawmh lai (cf. Isa. 43:25; Heb. 10:17; Rom 6). Hi thlennak
ding caah kan Bawipa Jesuh Khrih vawlei i a ratnak cu a si. Cucaah Jesuh Khrih
cu na caah ahodah a si? Kan caah, kan miphun le khrihfabu caah ahodah a si? Kan
ram caah ahodah a si? timi biahalnak hi kan i hal peng awk a si.
A donghnak ah, Pathian biakamnak kha kan philh hna lai lo. Atu lio kan tonmi boruak hi a muih bik caan, Israel tuanbia i kum 400 chung muihnak bantuk zong a si men ve ko lai. Nau nganfah caan kha a sau ngaimi a lo ve taktak ko lai. Asinain thachiat ding a si hrimhrim lo, mi fapa pek kan si lainak ruahchannak kha a rawh awk a si hrimhrim lo. Evi tefa nih rul lu cu a rial cuahmah ko i teinak cu pek kan si cang. Cu Bawipa he a ummi, hmai ah a kal ṭimi kan si hi kan philh hna lai lo. Kan tuukhal ṭha Jesuh nih nunnak duhdim a kan pek, ulenau a kan funtom i cungdot khaan ah zanriah a kan dumpi i daihnak zong a kan pek, vawlei/ Chin ram khupthal lehtu ah Bawipa nih hman a kan duh ve ko lai. Cu Bawipa Jesuh cu na caah ahodah a si? Na Bawipa le Khamhtu a si maw?
[1] Hi kong hi a Baibal biafang lawngin hun rel ahcun a
fiang kho tuk lo nain a theology sining, hrilhfiah kan rel tik ah Evi
tefa nih Satan lu a rial lai ti kha fianter ciomi a si.
[2] NIV Study Bible nih a hrilhfiah ning a si.
[3] The New Jerome Biblical Commentary, 253.
[4] New Bible Commentary, 21st Century
Edition, 828-829.
[5] The Shepherd’s Staff, 151.
[6] Billy Graham Classic Sermons ah rel khawh le ngaih
khawh a si.
EmoticonEmoticon