A Fekmi Zumhnak Ngeih Kan Herh
Na tuahmi kha ka hngalh ko; a kih zong
na kik lo, a lum zong na lum lo. A kih zong kik lawlaw, a lum zong lum lawlaw
law ka duh. A lum menmen na si i a lum zong na lum lawlaw lo i a kih zong na
kih lawlaw fawn lo caah, ka kaa chungin kan chak lai… Ngai hmanh! innka ah ka
dir i ka kingh. Ahohmanh an si ah, ka aw a thei i innka a ka hunhmi cu, a inn
chungah cun ka lut lai i a sinah rawl ka dum lai i amah zong ka sinah a dum ve
lai. Biathlam 3:15-16, 20
Biahmaiṭhi
Khrihfa
Hlabu Nambar 192 ah “Fek tein dir usih…teinak tiang kal chin lengmang u sih,
Bawi Bik ralkap ṭha kan si,” tiah hla kan sak lengmang mi hi atu lio kan boruak
ahhin a herh khunmi, voi tampi nolh in kan sak dingmi hla a si. Lung cung ah a
hram a thlami inn, thetse cungah inn a sa lomi kan si a herh. Pathian hi kanmah
te in a ṭhatnak kan kawl, kan tem a herhmi a si. Phundang in kan chim ahcun nu
le pa khrihfa sinak aa hrawmmi menmen kan si awk a si hnga lo. Kan hrinṭhan
hrimhrim a herh. Kan hramthlaknak kha kan i fian, kan i hnangampi a herh tukmi
a si.
Primary (tang thum/li) kan kai lio i ca kan
cawnmi ah tuanbia an kan chimhmi a um. Voi khat cu: “Van in a zuangmi, thla a
ngeimi saram vialte le vawlei i a tlongmi, a lawnmi saram vialte cu nawlngeihnak
(aanaa) an i cuh i ral an i tu ti a si. Van lei nih an tei chel hna
vawlei lei nih an tei chel hna ti khan, an i tei pah lengmang hna. Cu lio ah
Palak (Bat) timi saram phunkhat cu van lei nih an tei paoh ah thla ka ngei a ti
i an teinak cu a vai hrawm; cun vawlei lei nih an tei chel paoh ah zu phunkhat
pei ka si ve cu a ti i an teinak cu aa hrawm. A donghnak ah vanlei he vawlei
lei he dirhmun ngei lo saram an ti i an hlawt veve,” tiah tuanbia an kan chimh.
Nunnak ah palak (Bat) bantuk kan si lo ding hi a biapi ngaingai. Atu lio kan
boruak sining ahhin kan zumhnak cu laklawh dirhmun in a umtertu thil sining
phunkip nih a kan den lio a si caah Johan nih laarnak a hmuhnak, Biathlam
lio[1]
i khrihfabu hna nih an rak tonmi, Khrih ah an i tharchuah ṭhanning kha kan
thlalang bihnak ah kan hman ve hna lai. Bawi Jesuh nih a ka chung in a kan chak
nakhnga lo Thiang Thlarau i bochan in kan nun kan tharchuah[2]
ve lengmang hna lai.
Caang Thim Zohṭinak
Khrihfa
hmasa hna dirhmun hi a rak i tet tuk i harnak a zik in an tonmi a rak fak
ngaingai. “Jesuh cu Bawipa” a si ti phuan ruang bakah thih dantatnak, hremnak
phunkip an rak tuar, an rak tong. Annih chan lio vawlei lei uknak le hruainak
(politics) hi Rome pennak a ṭhawn tuk lio kha a si i Rome cozah hi a fim tuk,
uk zia a thiam tuk fawn i zei hriamnam hmanh a ngei lomi, ngeih zong aa tim
lomi khrihfami hna caah cun lam pahnih lawng thim awk a rak um: thih/tlaih/hrem
asiloah hmunkip ah tlik-lek, zam, le dor kha a si ko. Israel ram hmete zong
cu Rome pennak tangah a um i Rome mi cu an fim tuk tikah anmah Judah miphun
lila kha zeimaw zat an ukter hna (atu lio Federal phun dengmang),
biaknak lei lebang cu zalonnak tampi an pek hna. Sadusi pawl lebang cun politics
lei ah thuk ngai in an pil i an rum tuk fawn tikah Farasi pawl le phungbia
cawnpiaktu hna he an dirhmi Sanhedrin[3]
chungtel an si fawn i Judah biaknak (Judaism) kha thurhnawmhnak[4]
in a khah lio caan a si.
Bawi
Jesuh Khrih a zultu hna nih thih ngamh in Khrih khamhnak thawngṭha kha Judah
phung chungin an aupi tikah Rome nih dairek in an khenkham naisai hna
lo; anmah biaknak lei hruaitu lila hna kha ṭih a nung bikmi, mihremtu an si
hmasa hna; a hnu ah Sizar lawng pei bawi[5]
cu a si ko cu, Jesuh Khrih cu Bawipa an timi hi Rome pennak an dohmi a si tiah,
puhnak phunkip he khrihfa hmasa hna cu hrawh an rak si. Asinain an hrawh, an
hrem deuhdeuh hna, khrihfaphung cu a karh chin lengmang. Hi lio caan ah Johan
nih Patmos tikulh in laarnak (vision) a hmuhmi chungin khrihfabu, zumtu hna cu
thazaang pek le ralrin peknak, thih tiang zumhawktlak tehte si an herhnak kha a
chimh hna.
Kih
ah kih lawlaw, lum ah lum lawlaw; a karlak i um kha kan Bawipa Jesuh nih a ka
chungin a kan chak sual lai hi phan a um ngaingai. Johan nih hin ralrinnak
tiang lawng a rak pekmi hna hi a si lo; Khrih nih zumtu pumpak cio kan innka i
a dir i a kinghnak, rawl dumpi a kan duhnak zong khan thazaang a kan pek. Caan ṭha
kan ngei ko, a zungzal tein Bawi Jesuh nih kan lungthin innka cu a kingh peng
ko ti kha a kan hngalhter ṭhan.
Laodisia
khua hi chawlehnak ah aa rem ngaingaimi, a bik in tuu-hmul a nakmi a chuahnak
khua a si, sii lei sianginn minthang umnak, cu hmanh ahcun mit lei damnak caah
lung phunkhat kha dip tein an rial i mit sii ah an chuah khawh i a min a
thangmi ngaimi khua a si. Hi Laodisia khua pawng ahhin khua pahnih: pakhat Hierapolis
khua cu kokek tilum chuahnak a um i, a dang pakhat Kolose khua cu vur
kik thawngin din-ti fim taktakmi a chuahtertu a si i khua chingchang hna nih kih
le lum kong cu an lung a pem tuk ciami kha a si. Laodisia khua nih a tohmi tiva
Lycus hi ṭhal caan ah reu a hmang i kahcham phun in ti cu hmundang ah
lak piak chin a si i cu ti a rak luangmi cu lum fafet pi khin a um i a hnawm
fawn i a dingmi mizapi cu an zaw tawn ti a si.[6]
Cucaah thil pakhat a fiang ngaingaimi cu Johan nih ralrin peknak bia Laodisia
khrihfabu a pek hna tik ah lum fafet pi in a ummi ti bantuk an si lo ding, an
mit hmuh i a luang i an dinmi ti kong in tahchunhnak bia a chimh ṭhan hna.
Jesuh nih a ka chung in a chak sual hna lai ti a phan tuk ah a biakilhnak i a
hmanmi cu khrihfabu sin hmanh ah si ti lo in pumpak zumtu hna kha “Khrih, nan
innka a kingtu kha nan innka nan onh ahcun zanriah nan dum ṭi lai” ti kha
ruahchannak, lum thliahmah tein pehtlaihnak a um khawhnak kha a hun langhter ṭhan.
Kan Sining He Epchunnak
A
nak cu a nak kan ti awk a si ko i a rang cu a rang tiah, zeidang chap len, ṭamhmuaih
piak len hau ko in kan chim ngam ding a si ko. Hi chim ngamnak hi dinnak
(justice) kan dirpinak, kan ṭanhnak pakhat a si ve. Awtaw bantuk ah aa
titermi Langak tuanbia te hi hun ruat ṭhan hmanh hna usih. Awtaw va cu aa dawh
tuk tik ah Langak nih hin a hngar tuk ti a si. Cucaah Awtaw pakhat sin ah nan
thla-hmul ka ṭhen bang ve ulaw, nanmah bangin kaa dawh ve khawh naklai ka
thla-lak ah kaa bunh ve lai tiah a hal ti a si. Awtaw nih cun an thla-hmul cu
an zaang a fak ngai i an pek i aa bunh. Aa zoh i aa uar ngaingai. Asinain Awtaw
lak ah khua a va sa i an rak cohlang kho taktak lo; a phun hawi Langak hna
sinah a rak kir ṭhan tikah an thin a hung i aa bunhmi Awtaw hmul cu an phawi
piak dih i an buu chungin an ṭhawl tiah a tuanbia te cu an donghter.
Hmanthlak-tuanbia
pakhat kan hun chim rih hmanh lai. Voi khat ah Vahui va nih Kawl rawn ah rirang
thei a tlai tukmi kha a va tlanh i khim ngai in Laitlang ah a rak zuang, ti a
si. A zuan pah ah a ek aa tlauh pah thluahmah i thingkung cheukhat ah an tla.
Tlawmpal ah rirang thei aa tel chihmi vahui ek chung te in duh a nung ngaimi
rirang kung hmete a hun keu. A hnah aa dawh, a no lio te ah cun duh a nung
ngaingai. Cuticun thingkung pi cu rirang kung a hram nih a hun ngerh, a ngerh
ka ahcun zei fahnak a um lo nain, a kum a hun rauh tikah cun thingkungpi kha a
thingkung sinak a tlau i rirang kung ah aa cang, aa thleng diam ai!
Dr. Albert Switzer le C.S Lewis te hna pawl nih an tonmi zumhnak faktuk in dennak (impact) hi kannih Chin miphun nih cun kan tonmi cu a si lem rua lo. Anmah nih an tonmi civilization[7] bantuk in rumnak le fimnak a zik a ngeimi kan si rih lo i kan ṭhanchonnak zong hi a tlawm tuk rih caah liberal khrihfa sinak dirhmun hi Chin miphun nih kan ton khawhmi a si riah rua lo tiah ka ruah. Asinain harnak (piah-ta-na) phunkip cu kan ton ve ko i cu chung ah cun khrihfa a milu in kan tamnak[8] (majority problem) har kan tonmi siseh, a bik in kih ah kih lo, lum ah lum lo timi lukewarm dirhmun kan tonmi hi lonh a har ngai dingmi, kan zumhnak zong a hnursuang khotu ding harnak pakhat cu a si ve ko rua tiah ka ruah. Laklawh in a ummi zumtu kan tampi kho men. Dirhmun ngeih cu a har bikmi pakhat a si caah bawmtu kan herh peng; Thiang Thlarau nih lam a kan hruai lai, a kan dirpi lai i kan thinlung innka kha Jesuh Khrih caah zeitindah kan hun piak lai ti kha a kan chimh khawh ko lai caah ruahchannak tu cu kan ngei ko.
Biatlangkawmnak
Rirang
kung nih a kan rialdit i a kan iap ngaingai ti hi i hmu kho zungzal hna usih.
Palak (Bat) dirhmun hi cu uar a um lo tuk, Langak bang in midang hmul i hlan ve
zong hi nunnak taktak tlawlhnaktu a si lehlam. Kannih cu Thiang Thlarau
bawmhnak thawng in a lum lawlaw mi khrihfa ṭha, zultu ṭha zumtu kan si kho ko
hna lai. Atu bantuk har kan tonnak nih hin kan hriam a ṭhaṭer khawh ve ko lai. Rirang
kung nih kan fale le techin fapar hna cu ngerh ve hram sawh hna hlah seh. Jesuh
Khrih aw lawng kan theih i kan thinlung innka hun piak ding kha biapi bik ah a
chiami, thaithawh zanriah aa hrawm i aa pehtlaimi kan si awk a si. Sadusi,
Farasi le phungbia cawnpiaktu hna bang in midepde kan si hrimhrim hna lai lo. A
rang kha a rang, a nak kha a nak tiah a ti ngammi, Pathian dinnak (justice) a ṭanh
duhmi Khrih zultu ṭha zumtu kan si a herh taktak. Kan lakah a rak luang vemi
ti, lum fafet te a si i a nawimi nih kan zawtpi hram hlah seh. Khrih pekmi ṭhawnnak
le fimnak thawngin mit sii hmanh a chuah kho ve i biatak le dinnak a hmuhpi
khotu thinlung mit deitertu ah Bawipa nih kan nunnak hi taat sehlaw hmang
chinchin ko seh!
Phungchim Video
Nu Zung Iang Solo
Nu Van Tha Sung Solo
[1] Annih nih an rak tonmi boruak hi a fak tuk i
Jesuh min hmanh an rak chim ngam lo i “Amen” tiah an rak ti. Rome min zong chim
ngam a rak si lo i Babilon tiah auh piak a rak si. Kannih zong atu lio ah
siangbawi nu le pa min hna kan herhnak paoh ah kan hman lio caan a si ve.
[2] Nun tharchuah kan ti tik ah hin zei pipa thil
thar va tuah len kha a si lo: lungthin dihlak in thlacam le Pathian Bia, Baibal
Thiang relnak ah kan nun kan ap peng hna lai tinak a si ko.
[3] Judah phung (Judaism) biaknak lei ah
nawlngeihnak a zik ngeitu buu an si i Farasi le Sadusi chungin biaceihtu minung
70 an i tel; Tlangbawi Ngan nih a hruai hna i hi buu nih hin Bawi Jesuh zong
kha bia an rak ceih; a donghnak thih dan pekding caah cun Pilat sinah
thianchehnak in an hluai chin.
[4] Judah phung (Judaism) cu Pathian vel thawngin
Farasi, Sadusi, le Phungbia cawnpiaktu hna nih an thurhnawmh kho dih lo; anmah
lak zongah hin Pathian a ṭihzah taktakmi an um ve ṭhiamṭhiam ko; abiana ah
Nikodemu le Arimathea khuami Josef hna hi Bawi Jesuh ruak fimtu hmanh kha an si
ve.
[5] Paul theology thukpi in a pur khomi Baibal
thiamsang Rev. Dr. N.T. Wright nih a lecture i a chimmi pakhat ahcun,
mithiang Paul nih Jesuh cu Bawipa (Lord) a si tiah a uar khunnak hi kha lio
caan i Sizar kha Bawi a si tiah an uar tuknak he pehtlaihnak a ngei khomi a si
ko; chawlphen i a ummi ruahnak ah siangpahrang cu bawi a si tiah an ruah i an
thi chung ah a lutmi kha mithiang Paul nih Jesuh cu Bawipa a si tiah fakkhun in
a hun uarmi, Jesuh kong a phuannak a si, a ti.
[6] New Bible Commentary, 21st Century
Edition, 1432.
[7] Nitlak lei ram ṭhancho hna hi sehlei
(industrial) le science fimnak lei ah rianrang tuk in an hunt than cho tikah
Bawi Jesuh kong ah biahalnak tamtuk a rak chuak. Jesuh nakin thil kan ti kho
deuh, kan ṭhawng deuh, Pathian hi a um taktak bal lai lo, minung ṭhawnnak tu hi
a biapi ko lai; Thlapa cung zong ah Pathian cu kan hmuh ṭung lo, ti phun in
minung fimnak le uahnak a zik a phak lio caan a s ii hi lio caan ah Jesuh Cu
Minung Tuanbia Chungin Pathian nih bia a kan ruahtu a si ko, Jesuh Khrih hi kan
zeizong nun a thleng i a kan ṭhancho tertu, a kan fim chinchin tertu a si ti
kha fakpi in an rak aupi ṭhan hna i kha lio khrihfabu le zumtu hna nih an caṭialmi
thawngin Khrih lei ah an hun i mer kho ṭhan. Albert Switzer le C.S. Lewis te
pawl hi chanthar ah Pathian nih a hun hman ngaimi zumtu ṭha, Pathian rianṭuantu
an si.
[8] Chinland, Laitlang pi hi a huap in kan chim
ahcun kan milu dihlak zatuak ah khrihfa hi 69% cu kan si ṭheu lai tiah ruah a
si. Chaklei Laitlang (Northern Chin State: Hakha, Falam, Thantlang, Tidim, le
Tonzang) lebang ahcun khrihfa hi 97% kan si lai tiah ruah a si. A milu tam paoh
in khrihfa ṭha sinak a si hlei lomi, a milu tamdeuh hnatlaknak paoh in biatak a
si hlei lonak harnak (piah-ta-na) cu kan tonmi a si ko. Hi piahtana
tampi hna lak ah pakhat a simi cu Khrih a thei rih lomi hna sin thawngṭha bia
chim kha kan duh ti lo i khrihfa a si ciami kha buu kip ah kan ṭhek hna. Chin
miphun tam nawn an umnak Yangon lebang ahcun Laimi dirhmi Baibal sianginn hi
rel cawk lo, pa-tlung bang in an kheu lulh ko, an kan ti.
EmoticonEmoticon