A Thei A Tlaimi Khrihfabu + Video Rev. Dr. Lal Pek Lian (IBC 2022 Judson Sunday Phungchim)

A Thei A Tlaimi Khrihfabu

Baibal caang thim: Jeremiah 17:7-8; Johan 15:5, 16; Gal. 5:22-23

Biahmaitthi

Nihin hi Judson Sunday ti in Pathian sinah Kawlram um Baptist khrihfabu hna nih lawmhnak kan chim ni, ni sunglawi taktak a si. Kawlram ah Khrih ceunak le khamhnak a phaaknak hi kum 209 a si cang (July 12, 1813) i kannih Laitlang zong ahhin thawngttha a phaknak hi kum 123 (March 15, 1899) a si ve cang; Pathian nih a miphun ah a kan sersiam vemi kan si caah kan i lawm tuk i Pathian min kan thangtthat. Pathian biak awk a ngeimi, Pathian he bia a khiak ttimi miphun kan si ve caah lawmhnak taktak a ngeimi miphun le ram kan si ve. Cucaah mithluachuak, dawtmi, thleimi, vancung pennak a sami kan si vemi hi kan thluachuahnak nganpi a si. Kawlram chungum MBC he aa pehtlaimi Baptist khrihfabu hna nih nihin ah tlang kan i tar ciomi, Pathian sinah a thar in pumpeknak kan ngeihmi cu “A Thei A Tlaimi Khrihfabu” ti hi a si. Kannih khrihfacu zong a nung i a thei a tlaimi khrihfabu a si khawh ve naklai Thiang Thlarau lamhruainak kan i bochan hna lai i pahnihnak dirhmun i lak in vancung pennak lohma chungah dinnak he rian kan ttuan ve hna lai.

Missionary Hna Cu Uar An Um Tuk

Khrih khamhnak thawngttha a zamhtu, a chimtu, nunnak in a phuangtu hna hi uar an um tuk. Annih cu an thlan-ti in siseh an thisen in siseh thlaici a tuhmi an si hna i khrihfabu le miphun nih philh awk an ttha lo. Annih kan philh lonak hna hi an rianhmi an Bawi, Jesuh Khrih dawtnak chungah tuanbia dawh an ttial caah a si. Nihin ni ahcun thlaici an tuhmi kha kan lungpi a simi Khrih cungah an vorhmi a si caah a tthang i theipar tampi a ngei cang. Judson siangbawite nupa an temtuar ning, a lamkip in theipar ngeihpiak an rak kan timhtuah piak ning hi upat lo awk a ttha lo.

Judson te nih hin Kawl ca le Kawl nunphung chungah Khrih thisen an rak luanter khawh. Harnak le fahnak tamtuk an rak tuar ko nain an rak lonh khawh. Baibal ca an rak lehnak hi thong-inn chung hoi hna ah a rak si ko. Rev. Dr. Samuel Ngun Ling nih a rak chimmi ka hnathlam ah a leng peng rihmi bia roling pakhat hun nolh ka duh ve. “Kawl siangpahrang pa kha bia an hal ti a si; aziah mirang hi maw na kan huat i Kawlram chung luh le rianttuan hi na kan sianh lo? Thong hoi hna ah na kan thlak, an ti tikah, siangpahrang pa nih bia a lehmi hna cu mirang dang nan duh zat in ka ram ah rak lut u law rian rak ttuan ko u, asinain hi pa (Judson) hi cu rianttuan ka sianh hrimhrim lo, zeicahtiah a hmape hi ka miphun nih an celh lai lo,”[1] a ti an ti. Mithiang Paul nih Khrih ta a sinak kong tehte a khaan tikah ka hmape hi zoh ko u a timi kha lungthin ah a hung lang tuk ve (cf. Gal. 6:17). Judson siangbawipa hmape hna nih theipar phun tamtuk Kawlram le a miphun caah a tlaiter i hrangtlai le hmual ngei taktak an si.

Ca-holh lei in siseh, Baibal lei in siseh, fimthiamnak lei in siseh, ngandamnak lei in siseh, a bik in Thinghmui zawtnak thlopnak in nihin ni tiang theipar zun cawk lo in thluachuah kan hmu. Kawl cozah nih 1964 lio i siangbawite dirh piakmi sianginn tthattha hna le sizung hna cu cozah ta ah lakpiak dih an si lio ah Thinghmui thlopnak sizung hi cu an la lo, cozah pi nih ttuanvo a lak huam lomi a si i Kawlram chungum Baptist khrihfabu hna nih kum fatin Leprosy Sunday kan ti i thawhlawm kan thawh ciomi te khan hi sizungpi cu a nun kan pehtermi a si.

Judson siangbawipa bia roling pakhat te hun tenh ta rih ka duhmi cu “Lawmhnak le harnak ah, damnak le faknak lak ah, hmailei ah kan kal cuahmah ko lai; a rocarmi Kawlram vawlei ah thawngttha thlaici cu kan tuh ko lai i Zion tlang ah kan zuun te lai: In joy or sorrow, health or pain, our course be onward still; we sow on Burma’s barren hill, we reap on Zion hill” a rak ti. Amah kum 62 a ti, April 12, 1850 ni ah tilawng in ngandamnak i thlop ding in a kal lio ah rili cungah a nunnak a dih i cuticun rilipi nih a ruak a vui. Nihin ni ahcun Zion tlang ah khrihfabu a dirhmi nih theipar tampi kan zuun i MBC chungah hin convention 20 tiang dir in pehzulh in thawngttha thlaici cu kan tuh cuahmah ve hna.[2]

A Thei A Tlaimi Khrihfabu

Kum hnih le a cheu chung US i ca ka cawnnak ah kan ceihmai ngaimi pakhat cu zeitindah a thimi khrihfabu hi a ruak kan fimtawl lai ti hi a si. Kei ka caah cun hi kong hi khuaruahhar ngaimi pakhat a si, zeicahtiah Laitlang ah khrihfau a thi i a ruak kan hum lai ti cu kan ton balmi a si lo pin ah ton ding phun zong in kan ruah bal lomi a si caah a si. Asinain ram tthangcho hna nih an tonmi harnak hi a phun a tam, a thap a chah tuk hi khrihfabu hmanh a nung kho ve lo i a ruak fimtawl a haumi zeimawzat an um taktak ko. Mino nih biakinn an fuhpanh ti lo, pawcawmnak le nun diriamh deuhnak an kawl cio tikah hmunkip ah an i tthial hna, program ttha an i tinh kho ti lo, an suai kho ti hna lo i a donghnak ahcun biakinn caah mei man le ti man liam awk hmanh an ngei kho ti lo i leiba kha nikhat hnu nikhat a karh fawn tik ah a ruak vui a herhnak cu a si.

Pathian dirhpiakmi khrihfabu hi minung nih ttuanvo kan lak ve caah kan thihpi khawh ko ti hi tuanbia nih tehte a khaanmi a si. Cucaah khrihfabu cu a dam i a tthawnnak caah mission rian a ttuan a herh i cucu Khrih nih a hmanung bik nawl a kan pekmi zong kha a si. Khrihfabu hi thi ttung lo in zawt khawh ngai a si caah a lamkip in ven a herh. Thiang Thlarau nih a hruai i bia a khiahpimi a si zungzal awk a si i tukforhnak vialte kha Khrih nih a uknak le tthawnnak a peknak thawngin a tei hrimhrim awk a si. Khrihfabu nih harnak a ton tikah siseh, hremnak a ton tikah siseh a thazaang a tthawng duh ngaingai. Asinain khrihfabu nih nun diriamhnak phun a ton tik ah aa porhlaw sual tawn i a tlaknak a sang duh ngaingai. Cucaah a thei a tlaimi, cu a thei a tlaimi hmanh ah a tthami thei an si a herh. Ram tthangcho hna nih an celh lomi tukforhnak cu nun diriamhnak le rumnak hna hi an si i minung nih amah pumpak le chungkhar caah herhmi dang a ngeih lo tikah Pathian bochan kha a philh tawn.

Rev. Dr. Neil Sowards hi Baibal siangakchia nih bia kan rak hal bal: “Aziah US ram, missionary zong vawlei cungah tam bik a thlahmi hna lakah khrihfabu a thimi nan um khawh, tiah kan ti lio ah bia a kan lehmi cu, bia pakhat in kan hal chin ve hna lai a ti; Kawlram um khrihfami hi US rammi khrihfa hna bantukin kum 200 renglo rum ngai ve u law biakinn a panhmi nan um ve ti hnga maw? a kan ti,” i bia a haltu kan dihlak in ka ar-tthup ko hna. Cucaah thei ttha tampi kan tlai khawh naklai khrihfabu nih fimkhur tein khua a khaan i fakpi in rian a ttuan, a pum aa pek a herh. Pathian dinnak i tlaih in thukpi in pumpek a herh ko. Khrihfabu nih thil ttha kan tuah mi tete hna hi kan hngalh tuk sual hna ahcun kan thei tlai kha pangchia[3] ah aa thleng lai i Bawi Jesuh nih a kan cawnpiakmi Vancung Pennak thei tlai ttha sinak kha kan nganh sual ko lai. Kan i ralrin tuk a herhmi a si.

Thantlang khua nih siseh, khua dangdang le vawlei cung hmun tampi ah an tonmi biakinn rawhralnak, kangh-uhnak, hremnak le harnak hna nih a kan den ve sual hmanh ah Khrih chungah hram thukpi a thlami kan si hna lai; mei nih a kangh khawh lomi zumhnak he Thlaru theitlai vialte kha kan nun ah kan tlaiter ve hna lai; a bik in kan zapi fonh in khrihfabu nih theitlai ttha kan tlaiter ve hna lai, cu hna cu: dawtnak, lawmhnak, daihnak, lungsaunak, nunsiannak, tthatnak, zumhawktlak sinak, nunnemnak, le mah le mah i uk khawhnak hna hi an si. Khrih nih kan nunnak ah a cinmi thingkung cu Jeremiah nih a chim bang a zungzal in hring dildel in a um i a thei a tlai pengmi, vaupi ni le khuakhen kum zong nih hna a hnawh khawh lomi a si a herh. Salm hla phuahtu nih a chim bang tiva kam ah a kheumi thingkung, a caan hmaan tein a thei a tlaimi (cf Slm 1) kan si khawh ve naklai Pathian bia in kan nun cawm peng ko hna usih.

Andru Nun Cawnnak

Kannih kan khrihfabu Immanuel Baptist Church hi Johan Thawngttha nih a kan chimhmi, Khrih ah i peh in a hmun zungzalmi thei kan tlai khawh venak lai i zohchihmi fel tein kan ngeih a herh ve tiah ka ruah. Mi nih zei tin dah an kan ti, an ka ruah timi ah fak tukin a buaimi kan si lo ding hi a biapi ngaingai. Mi nih cun innka aa kharmi khrihfabu ti zong in an kan soisel men ko lai. Cun kanmah nih kan khrihfabu cu hmuhco ding zeihmanh an kan pe bal lo ti zong in midang cungah uhttanhnak kan ngei sual ve men ko lai. Hi bantuk i hmuhnak hi biapi bik an si taktak bal lo. Asinain Pathian nih zeitindah a kan ti, timi tu kha fakpi in kan ruah le kan i ralrin a herhmi a si. Andru cu nan hngalh dih bantukin Peter nau pa kha a si. Baibal chung ah a min an ttialnak hi hmun 11 te lawngah a si ko nain a dirhmun te hi uar a um tuk. Mirang holh cun second-best position[4] an timi pahnihnak dirhmun i lak in lungtho tein rian ttuannak timi kha Andru a nunzia cu a si. Andru hi Khrih a zultu hna lakah a hmasabik missionary a si ti tiang hmanh in kan ti khawh ve ko hnga.

Tipil petu Johan nih phung a chim lio ah Andru le Filip nih an zulh ve i a cawnpiaknak an ngai. Tipil petu Johan nih Bawi Jesuh a hmuh tikah fak pi in a au i a chimmi bia cu “Zoh hmanh u, vawlei sualnak a kalpi tu tuufa khi” a rak ti. Cu caangka, Andru le Filip nih Jesuh Khrih cu an zulh tikah an hngahmi Messiah, Khamhtu Bawi a si kha an hngalh. Andru nih a tuah hmasabik mi cu a u Simon (Peter) kha Jesuh sin i ratpi kha a si ko. A u pa cu Jesuh sin ah a phaakpi tik ah cun Jesuh nih Simon cu Peter ah a thlen i nga tlaitu pa kha mi tlaitu pa ah a sersiam. Peter cu Khrih zultu hna lak ah hruaitu bik dirhmun ah rian khinh deuhmi a si i a nau pa Andru cu cal lang a si lo. Asinain hruaitu ttha a dirhtthohtu pa, second-best position aa tlaihmi pa a si.

US ram California peng ah a kheumi thingkung pakhat a min ah Red Wood an timi hi pe 300 renglo a sang kho i kum 2500 tiang a nung kho ti a si; hi thingkung kong fel deuh in an kherhlai tik ah a hram kha pakhat le pakhat an i ngerh hna i thazaang an i pe kho peng i kokek harnak vialte kha a lonh khawhnak hi a si an ti. Kannih Immanuel khrihfabu zong hi miphun le ram caah, Pathian pennak ram kaunak caah a lamkip in thei tlai ding kan i timhtuahnak ahhin Andru lungput le tuahsernak hi uar khun ve ko hna usih. Kan chung tharul kha pakhat le pakhat ngerhternak in thazaang kan i pe hna lai. Kanmah he aa pehtlaimi HBA, CACC, CCU, CBC, in MBC tiang thukpi in kan ngerh ve hna lai. Pakhatnak sinak (first-grade position) kha kan i hmaithlak lai lo, asinain pahnihnak dirhmun in lungthin dihlak in Pathian rian tu kan ttuan hna lai. Hmape kan ngeih sual a si zong ah mithiang Paul le Judson siangbawipa bang in aa lawmmi si ve ko hna usih. Pakhatnak a si kho dingmi mino tampi le missionary tam deuh a cawmchuah khotu dingah Pathian nih kan khrihfabu hi hmang hram ko sawh seh tiah thla cam hna usih, nun thaap ve hna usih.

[1] LBC pumhnak i Judson Sunday ah phung a rak kan chimhmi a si. Siangpahrang pa a timi hi Bakyidaw kha si dawh a si.

[2] MBC chuahmi Judson Ni (July 10, 2022) timi cauk hmete chungbia lakchinmi a si.

[3] Theipi ahhin pangttha le pangchia an um. Tlai ve ko ttung i pangchia si sual lai hi ttih a nung ngaimi a si.

[4] MIT Annual Magazine, 1999-2000; pp. 143-145.