Kumthar 2022 sermon
Bawi Jesuh Khrih Cu Ahodah A Si?
Jan. 1, 2022
Baibal caang thim:
Mi zeihmanh hi Khrih he
an i pehtlaih tikah cun mi thar a si; a nunning hlun kha a lo cang, nunning
thar kha aa thawk cang. 2 Korin 5:17
Biahmaiṭhi
Bawi
Jesuh kong le a rianṭuannak hi Thawngṭha Cauk Pali nih an kan ṭial piak tikah
kannih zumtu hna zong nih kan Bawipa Jesuh Khrih he bia kan i ruah ve, a
biachimmi kan ngai ve ti bantukin lungthin mitthlam ah a cuang kho. Kan khrihfa
upa he bia kan i ruahnak ah hi Thawngṭha Cauk Pali hi, kan zumhnak a hram kan
thlaknak caah a tlawmbik voi sarih cio tal cu kan rel ah a ṭha tiah ka rak
forhfial fial bal hna. Rev. Dr. Lawha Ling nih cun, “Peng Nawl pa, a tlawmbik
voi kul cio tal rel ding a si,” tiah a ti ve i a chim duhmi ka lung a pemning
ah cun rel peng ding a si tinak a si. Mithiang Paul le Khrih lamkaltu dangdang
hna nih Khrih kong tehte an khaanmi, Jesuh cu ahodah a si ti an chimmi kha,
Thawngṭha Cauk Pali kha felte in kan rak i rel cia ve lo ahcun kan lung a pem
hnga tluk in kan fiang kho sual lai lo ti hi phan a um vemi cu a si taktak ko.
Biakam Thar thiamsang scholar Rev. Dr. N.T. Wright zong nih “Jesuh cu ahodah a
rak si (who was Jesus?) ti kha minung kan tuanbia nih Jesuh kong a chimmi,
Thawngṭha Cauk Pali nih an phuanmi hi thuk deuh in kan kherhlai peng a herhmi a
si,”[1] tiah a
biachimnak ah a nolh duh ngaingai ve.
Khrih nih khamhnak a rak
kan pekmi kong kha biafang dangdang in, an nunnak cio in an hrilhfiahmi kha a
si khawh chungin a tawinak in khawmhsuat khawh kan i zuam hna lai. A tlangpi in
bia pakhat ah an i fun dihmi cu: Jesuh Khrih cu a kan Khamhtu a si; Khrih
ngaihthiamnak cu kan khamhnak, kan luatnak, thiamcoter kan sinak a si i cucu
Amah kan zumhnak thawngin kan hmuh khawhmi a si ti hi a si. Cun kan Bawipa
Jesuh Khrih nih ralring tein um a kan fial, timhcia tein um zungzal u a kan
timi hi zultu ṭha zumtu hna nih kan philh lo ding a si.
Mithiang Paul Nih Tehte
A Khaanmi
Paul
hi hlanlio a min cu Saul a si, Farasi chungtel pakhat; rammi sinak pahnih a
ngeimi: Rom mi sinak le chuahkehnak in Benjamin hrinsor a simi a si. Amah tein
aa todelh[2] mi, a
za tawk in a nung khomi (a rum pahmi) a si i pawcawmnak ah thlam ser a thiam i
aa cawm khomi a si. Tuchan holh in kan chim ahcun Baibal fimthiamnak lei ah
cawnnak a zik (Ph.D degree) a ngeimi, biaknak lei upa hna zong nih an rak
bochan taktakmi pa a si. Khrih le khrihfami hrem le tlaih ah a pum a rak i pe
ngaimi pa kha a si i amah theng te cu Jesuh nih Damascus lampi ah ceunak in a
ton, a auh hnu ah Jentail mi hna sin thawngṭha phuangtu ah a hmanmi pa, Biakam
Thar cauk a tam bik hi amah rianṭuannak le tehte khaannak an si. Khrih ah
thlennak a hmuh cangka in thawngṭha bia chim ah a kal colh lo. Galati khuami ca
a kuatnak ah a kong tawite aa chimmi Arabia ah a kal i Damascus ah a rak kir ṭhannak
kha kan rel khawh (Gal. 1:17-18). Baibal thiamsang hna nih an kherhlai deuh
tikah “Arabia ram ahhin kum 2 asiloah kum 3 cu biatak tein a nun thlalang
bihnak a ngei, Biakam Hlun, a bik in Torah kha a kherhlai ṭhan”[3] tiah an zumh.
Naih
tein, Peter te pawl bangin Khrih zultu a rak si lo nain a nunnak a uktu Thiang
Thlarau thawngin Khrih dawtnak le a rian kong kha minung sining aa dang
liangluangmi ah anmah le an nunphung an sining cio in an lung a pem khawh
naklai a chim khotu pa a si. Mifim bik, biaknak lei i lutlai pawl, le
siangpahrang hna hmai ka tiang ah dir in Khrih pennak, khamhnak thawngṭha a rak
dirpitu, a phuangtu pa a si. Paul nih Jesuh Khrih cu ahodah a si i zeidah a kan
tuah piakmi a si tiah tehte a khaanmi cu a tawinak in kan hun tlar hna lai:
a) Nunning hlun in nunning thar ah (new life in Christ)
b) Khamhnak asiloah remnak (reconciliation)
c) Zumhnak thawngin thiamcoternak (justification by faith: Rom
3:28; 5:1; Gal. 3:24)
d) Fa ah cohlan i rocotu sinak (adoption & heir: Rom
8:16-17)
e) Pathian fa sinak chungah dinnak sal sinak (Rom 6:15-23)
f) Thisen man kan sinak (1 Korin 6:19; atonement)
g) Rian ṭuannak thawngin si lo in Pathian vel thawngin khamhnak
kan hmu (Efesa 2:6-10)
h) Kan pum hrim hi Thiang Thlarau biakinn a sinak (1 Korin
6:19)
Bawi Jesuh le Tipil petu
Johan nih cun Vancung Pennak chung kan luh khawh naklai kan sualnak i chir ding
kha an chim lio ah Paul nih cun lungthlennak kong le Pathian he kan i remnak
(reconciliation) kha a chim ve. Jesuh Khrih a chuahkehnak le khua kong a chim
lo. Asinain minung i a hun i cannak incarnation kong hi cu a
chim ngai ve (Rom 8:3; cf. 2 Kor. 8:9) i Jesuh cu Bawi a si (Jesus is Lord) ti
kha a phuan (Filipi 2:11); Filipi 2:5-11 hi kenosis theory tiah
an ti i Paul theology a min a hun than khunnak hi a si.[4] Nan
lungputning cu Khrih nih a rak ngeihmi lungputning kha si seh; cucu hi ti hin a
si:
Pathian sinak kha a
ngeih zungzal mi a si
ko nain hramhram in
Pathian tluk si
awk kha a ruat lo.
Amah lungthote in cu
vialte cu a hlawt
dih hna i
Sal sinak tu kha aa lak.
Minung bantuk ah a cang
i minung mui
in a lang;
Mi toi ah aa dor i
nawlngaihnak lam kha
thih tiangin a
zulh—vailam cung
thihnak kha.
Hi ruangah hin cunglei a
sannak bik
hmun ah khin Pathian nih
a cawi i
Min vialte lakah a ngan
bik min kha
a pek.
Cucaah Jesuh min upat
awk caah
Vancung i a ummi vialte
hna le vawlei i
a um mi vialte hna le
vawlei tang vawlei i a
um mi vialte
hna nih an khuk an i bil
lai i
Pathian kan Pa thangthat
awk caah
Jesuh Khrih cu Bawipa a
si, an ti lai.
Jesuh cu Pathian
Fapa a si ti kha a cakuat hmasabik pawl ah a lang colhmi a si (1 Thes.
1:10; Gal. 1:16; 2:20; 4:4; 1 Kor. 1:9; 2 Kor. 1:19; 1:3; Rom 1:3; 1:9; 8:32;
Efe. 1:3; Kol. 1:3). Kolose cakuat nih hin Jesuh muisam hi fiang khun in a chim
(Kol. 2:9; 3:1). Kanmah kong hi kan chimmi a si lo, Jesuh cu thihnak in a tho ṭhanmi
Bawi a si i cu kong cu tehte kan khaan ti kha biapi bik in a aupimi cu a si
(cf. 2 Kor. 4:5). Khrih muisam kha nikhat hnu nikhat in kan muisam a si awk a
si zia, kan lawh chin lengmang awk a si zia, kha a kan cawnpiak (Kolose 3: 10).
Amah nih Khrih nawl aa cawn bantukin a nawl zong ka cawng ve u a ti ngam[5] mi pa kha a si ve
(1 Kor. 11:1). Paul theology ah biapi ngaimi pakhat a si rihmi
cu Jesuh chungah (in Jesus) timi biafang hi a hmang bal lo, asinain Khrih
chungah (in Christ) ti hi a uar ngaingai. Thlarau lei in Khrih chungah kan nun
a herhnak kong kha a chim lengmang.[6]
Nunnak ah a biapi bikmi
biahalnak pakhat Paul nih a ton i cucu Silas he thong an tlak lio ah thong uktu
bawipa nih bia a rak halmi hna biahalnak kha a si i bia a rak lehmi hna kha kan
nunnak cio ah a biapi bikmi bialehnak a si kho ko. Rianrang in biakhiah a herh
tuk lio caan ah a hmaan tukmi bialehnak a rak pek hna: “Ka bawipale hna,
khamhnak hmuhnak dingah zeidah ka tuah lai?” tiah a ti. “Bawipa Jesuh kha zum
law, nangmah le na innchungkhar he khamh nan si lai,” tiah an ti (Lam.
16:30-31). Khamhnak hi hmunlai a si zungzal. Karl Barth theology zong hi
biafang pakhat in kan fun piak ve ah cun “Khrih khamhnak kha hmunlai i
chiahnak: Christo-centric”[7] a
si ko hnga.
Peter Nih Tehte A Khaan
Ning
Bawi
Jesuh nih aho a si nan kan ti dah? tiah bia a hal lio hna ah khan Peter nih cun
“A Nungmi Pathian Fapa, Messiah kha na si,” tiah a rak phuan (Matt. 16:16). Mi
ralchia pa a rak si bal, a Bawipa kha ‘ka hngalhmi a si lo’ tiah ar voi hnih
khuan hlan ah voi thum tiang a rak hlawt bal. Asinain a nun a hun i thlen
taktak hnu, Thiang Thlarau in a khah hnu ah cun Thawngṭha kha a zahpi ve lomi
pa, a palhnak zong kha mizapi hmai ah a phuang ngammi pa, a donghnak ah martar
in Khrih caah a thimi pa a hun si. Ralṭha ngai in tehte a rak khaanmi cu:
“Israel mi vialte hna, nannih nih vailam tahnak thing cungah nan khenh chihmi
Jesuh hrimhrim hi Pathian nih Bawipa ah le Messiah ah a ser cang, ti kha fiang
tein hngal u,” tiah a ti (Lam. 2:36). Peter nih Jesuh cu aho a si kha a kan
chimh i a kan sawmmi cu: “Nan lungthin chungin Khrih kha upat u law nan Bawi ah
ser u,” a kan ti (cf. 1 Pet. 3:15).
Jesuh Nih Voi Hnihnak A
Rat Lainak Kong A Chim
Minung
hi kan fim deuhdeuh tikah a ngaingai ti ahcun Pathian kan ṭihzah deuhdeuh awk
khi a si. Pathian dawtnak le khuaruahhar thil a sermi cungah lawmhnak tampi in,
dong lo in kan chim ding tu khi a si. Asinain minung kan kotho zia ahhin
porhlawtnak a um ve zungzal i kan si a ṭhat deuh, kan fim deuh, thil kan ti
khawh deuh tik ah Sertu Pathian kan philh ṭheu. Thlapa cung tiang kan phan nain
Pathian cu kan hmuh ṭung lo, ti phun in kan i porhlaw. Lungthin taktak in
Pathian kawl kan i tim lo. Cu tik ah kan Bawipa Jesuh Khrih nih fiang tein
ralrinnak a kan pek ciami, caan donghnak, amah a rat ṭhan lainak kong kha mi
tampi nih zumh kan duh tawn lo. Hihi kan zumhnak, nutling patling lei ah kar a
hlan khawh lonak pakhat a si.
Bawi
Jesuh nih fiang tuk in a rat ṭhan lainak (Matt. 24:29-31), vawlei biaceihtu a
si lainak (Matt. 19:28; cf. 2 Kor. 5:10), ralring te le timhcia tein (Matt.
24:44) kan um zungzal a herhnak kong a kan chimh. Hi cawnpiaknak cu lamkaltu
hna zong nih fakpi in an aupi ve. Paul nih Thesalon khuami hna ca a kuatmi ah
Khrih rat ṭhannak ding fiang khun in a kan chimh ṭhan (1 Thes. 4:15-18).
Biathlam cauk zong hi kan rel ṭhan lengmang cio a herhmi a si. Khrihfa Hlabu
chung i an kan ṭial piakmi Zumhnak Phuannak (creeds) pawl zong hi kan chungkhar
pumhnak ah kan rel pah ve lengmang awk an si.
Caang Thim Hrilhfiah
AD
2022 hi fiang huaha lo in kan lut ve lai. Ṭihnak le thinphannak zazat he kan
lut lai. Zei kan ton lai kan hngal kho lo. Asinain Khrih he kan ton lai caah
harnak le ṭihnak, hling phahmi lam a si hmanh ah kan kal kho ko lai tiah ruahchannak
a um. Zumtu kan sinak hriam ṭhatnak hmanh ah kan nun, man a ngeihter khawh ṭheu
lai tiah ruahchannak nganpi cu a um ko. Tahchunhnak bia an chim tawnmi “Ramlak
pangpar cu khuazei hmun hmanh ah a par kho ko: A wild flower can grow anywhere”
timi hi a hmaan tuk ko lai. Hling lak le caw ek lak zong ah, lungpi phen zong
ah kan par ngam ve awk a si hrim ko.
Khrih
nih amah he nunnak a kan hrawmh hnu ahhin midang zong Pathian hawi an si ve
naklai rian a kan khinh. Bawi Jesuh nih a zultu hna kha “sin-um kan ti ti hna
lo, ka hawile tiah kan ti cang hna,” (Jn. 15:15) ti in rian lianngan a rak
khinh hna bang in Khrih ah mithar kan si hnu ahcun Pathian remnak thawngṭha
aupitu kan si kha kan philh hna lai lo (2 Kor. 5:18-19). Kan nunning hlun kha
hloh i nunning thar ah kal khawh kan si zuam hna lai: nunning thar cu Jesuh
Khrih i zohchih kha a si. Rev. Dr. Billy Graham nih crusade a
tuahnak ah atu le atu a nolhmi cu sual ngaihchihnak (repentace) ti sullam cu
nunning thlen[8] (way
of living) hi a si a ti. Hihi tleicia kan pa Rev. James Sang Awi nih cun nun ṭhinh[9] a si a ti i
“Laimi mi cheukhat kan piangthar kan ti ṭung i kan nunzia a ṭha lomi kan ṭhinh
hlei lomi hi fawh kan in doh piakmi hna a si cu,” tiah fakpi in a rak aupi ve.
Jerome
hrilhfiah nih cun Khrih chungah a hram bak in thlennak a si
tiah a fiantermi hi ka uar ngaingai. Paul nih a sining le a rak hmuhning kha a
phuanmi cu hlan ahcun Khrih cu minung tah in kan rak tah a ti, atu ahcun a si
ti lo; mi zeihmanh Khrih he an i pehtlaih tik ahcun mithar a si, a nunning hlun
kha a lo cang, nunning thar kha aa thawk cang tiah a ti. Hram kan thlaknak
sinak khan Khrih nih a aiawhmi minung sinak ah thlen a si (radical
shift/change).[10] Ka
lung a pemning le kaa lunghmuih ning in ka hun fianter chin ve ah cun: hlan ah
hi Baibal caang hi phungchimtu tampi nih vul kung kha piar nge in an peh tik ah
piar in pei a ṭhan i a tlai cu tiah an tahchunh tawn i a hmanthlak a fiang ngai
tiah ka ruah. Asinain Jerome hrilhfiah ka hun rel hnu ah thuk deuh in a ka
hngalhter rua tiah ka hmuhmi cu: kha vul kung sinak ah Khrih nih a aiawhmi
minung sinak a si i Khrih ah a hram taktak sinak in thlennak a si kha ka lung a
hun pemning cu a si. Minung hrinsornak lei in Israel mi theng kan si a herh ti
lonak; mi zeihmanh tiah a hmanmi nih a fianter khun i a biapi
a simi cu Khrih ah hramthlaknak, Khrih in i thok i Khrih chungah thlen le ṭhan
kha a si.
Biatlangkawmnak
Bawi
Jesuh Khrih cu ahodah a si timi biahalnak nih bialehnak aphi a
kan pekmi kan Khamhtu le kan Bawipa a sinak kha Baibal ningpi nih tehte a
khaanmi, zultu ṭha zumtu vialte hna nih tehte an rak khaan i kannih zong nih
cucu kan nunnak ah kan khaan vemi le hmailei zongah tehte an hun khaan zungzal
dingmi cu a si. Thawngṭha Cauk Pali kan relnak in siseh, khrihfa zumtu hmasa
hna tehte khaannak Lamkaltu Cauk kan relnak in siseh, cakuat pawl dihlak kan
relnak in siseh, Bawi Jesuh he bia aa ruah i amah rian khinhmi khamhnak thawngṭha
zamhtu si ve ding kha kan rian hmasabik cu a si zungzal ko. Thih tiang zumhawk
tlak zumtu ṭha kan si hna i Khrih nih a kan pekmi a khamhnak laksawng kha
ralring te le timhcia te in a nunpitu kan si khawh naklai Thiang Thlarau
lamhruainak i bochan peng hna usih. Mithiang Paul bia bang in “Nan khamhnak a
tlin khawh nakhnga, ther le phang lengmang in ṭuan ko u,” (Filipi 2:12b) a timi
hi kan rian ah kan i sehchih ve hna lai. Jesuh Khrih cu na caah, na chungkhar
caah, na khrihfabu, miphun le ram caah ahodah a si? Zeidah tuahpi an duh? Amah
he nan i pehtlaih ahcun nunning thar in na nung kho lai, remnak a leng fawn
lai.
2021
hi a mui tukmi a lo ko nain thlennak taktak caah a hram bak in i thlen (radical
change) khawhnak caah lamsialtu kum a si ko tiah tehte kan khaan khawh ve te ko
lai. Limkeng ṭhawnnak hi a lu in kan rialdit cuahmah cang ko nain a thi kho
taktak rih lo. 2022 kum ah hi Limkengpi kan thah khawh hmanh ah a
mei tal cu a cawl rih ko lai i tukum kum thar kan karhlannak ding hi a fawimi
cu a si hrim lai lo ti hi kan hngalh cia ding a si ko. Asinain kan tha a chiat
lo dingmi cu teinak cu pek kan si cang i thinlung ram ah teinak a hmu cangmi
kan si. Teinak kan hmuh kha pawngkam thli hran ṭukṭak nih Peter bang ti chungah
kan pilpi hram hlah seh tiah thla kan cam i Thiang Thlarau nih nunning thar i a
kan thlennak ahhin kan nun kan phum, kan ap dih khawh a herhmi a si. A hram bak
in thlennak (radical change) chungah kan um cuahmah ko hna!
[1] N.T
Wright biachimmi hi google ah phun tampi rel khawh le ngaih
khawh a si. Chanthar, a bik in Nitlaklei Nunphung (Western civilization) nih
kanmah kan duhning in Jesuh muisam hi kan cuanter, kan duhnak zawn ah kan khumhmi
hi a dik lem lai lo; zabu pakhatnak lio khrihfa hna sining, vawlei cung
khrihfabu tuanbia hna nih Jesuh kong tehte an khaannak hna hi felfai tein kan
kherhlai ding le a bik in evangelist pali hna Matthai, Marka, Luka, le Johan
nih Jesuh kong an kan chimh duhmi kha a pehtonh zia (vancung pennak le
vailamtahnak) kan thiam a herhmi a si tiah a seminar ah bia a
kan ruah ṭualmaal lengmang.
[2] Mizo
holh kan i lakmi a si, mah ke cung te ah a dir khomi, aa zohkhenh khomi tinak a
si. Boruak timi le tlawmngaih timi biafang zong hi Mizo holh kan i lak chinmi
an si.
[3] Rev. C.W. Briggs ṭialmi capar The
Apostle Paul in Arabia ah tling deuh in rel khawh a si.
[4] William Barclay, The Mind of St.
Paul (New York: Harper & Brothers Publishers, 1958), 60-63.
[5] Nihin caantling Pathian rianṭuantu
(pastor, evangelist, missionary, biaknak lei zung rianṭuantu vialte) hna nih
Jesuh Khrih nawl kaa cawn bantukin ka nawl hi i cawn ve u a ti ngammi kan um ve
hnga maw? Paul nih cun Khrih i zohchih bu in a rak ti ngam ko.
[6] Ibid, 122.
[7] Church Dogmatic timi cauk
pipuan, volume tampi a ṭial i zeitindah hi lengluang hi a ṭial khawh hnga ti
awk in a um; a muru cu Jesuh Khrih khamhnak kha a si ko.
[8] Billy Graham Classic Sermons timi
ah ngaih khawh le rel khawh an si.
[9] Baibal khonfaren kip ah a kan cawnpiak i a
phungchimnak zong ah a telh ve lengmangmi a si, mi cheukhat nih cun hi kan pa
hi a piangthar lo ti tiang in soisel a tong; asinain a thih hnu taktak ah
zeitlukin dah Pathian a duh, a rian ah ai phum, Pathian nih a hman ve ti cu
tuanbia nih tehte a khaan. Revised Standard Version (Biakam Thar) kha Laiholh
in a kan lehpiakmi le Sadu Sander Singh tuanbia a rak lehmi cauk cu kan sin ah
a hmun ding a ro an si ve.
[10] The New Jerome Biblical Commentary, 822.
Biafang a hmanmi a mirang ca in cun: radical change takes place through the
lived acceptance of the standard of humanity represented by Christ (v 15), tiah
a hrilhfiah.
EmoticonEmoticon