A hmasa bikah hibantuk in caanṭha
a kan derpiaktu Kan Pathian a minthiang thangṭhat si ko seh.
- Nihin Mangnu khua ah a ummi mitlawmte nih 2013 kum thar meeting pi ah Mangnu hrinsor a simi paoh sawm in hmunkhat teah Pathian thangṭhat ṭinak kan tuah lai an ti mi cungah lunglawmhnak tampi kan ngei.
- Mangnu tuanbia hi 1996 ah Committee minung 7 nih ṭialmi chungle 2007 ah Pu Lian Dum nih a tharchuahmi chung zohchih in atu 2013 April ah kan hun chuah ṭhan.
- Ca a tamdeuh a rel mi le tuanbia a ṭial balmi nih cun chim hau loin a fawi har cu nan hngalh ko lai. Tlam a tling kho lai lo ti hngalh ko buin a tawinak in kan hun ṭial khawhmi a si.
- Kan hun ṭialmi chungah zeitik caan paoh ah committee he biahalkhawh le i chimh khawh a si.
- Hi tuanbia a reltu vialte le Mangnu khua in a chuakmi nan dihlak kan Biakmi Bawipa Pathian nih thluachuah nak in pe ko hna seh.
Mangnu tuanbia Committee
2013, April 12
Mangnu
thawhkehnak (AD 1500 ~ 1600 hrawng)
Hakha in nichuah lei ah Mangnu cu
a um. Hakha khua tlakkaa ahcun Hakha nih Mangnu ram vialte hi uk dih a rak si.
Tihrawn va timi tiva kam ah Lungpang a um i, cu lungpang ahcun Khuaipi tampi an
rak um tawn, Cu caah cu lungpang cu "Khuailungpang" tiah auh a rak
si. Hakha rak tlak kaa in Khuailungpang cu Hakha Sangpi chung nih an rak uk.
Khuailungpang i khuai an rak hngah pah ah Lo an rak thlo. Cu kaa hmun cu Hakha
nak in a lum deuh caah loriah zong an rak duh ngai.
Khua ah tlak an
timh (1600 hrawng)
Khuai hngahpah i lo an tuah lawng
si lo in a lum deuh caah le um ṭhut a nuam an rak ti caah Khua ah kan tlak
lawlaw lai tiah ruahnak an rak ngei. Hmunhma rem deuhnak an rak kawl i, Cuangum
(atu mangnu in nichuah lei i a ummi) timi hmunrawn (inn 100 hrawng zalong tein
umkhawhnak hmun) ṭha ngaimi an hmuh. Cuka Cuangum ahcun khua an rak tlak. Hika
hmun hi hmun ṭha ngai a si ko nain sau an rak um lo. A ruang cu Nichuah a rak
har. Cun ngakchia an ngan a rak dam lo caah sau an rak um lonak cu a si.
Mangnu
khuatlaknak
Cuangum cu sau umnak ding ah an
thla a tlak lo caah khuadang an rak halh ṭhan. Cu khua dang halh ṭhannak caah a
rak hruaitu hna cu Khuailungpang a rak hngaktu hna i an tefa le Sangpi bawi an
rak si. Hi ahhin Sangpi Bawinu zong a rak i tel ve. An umnak Cuangum in Hakha
lei (Nitlak) furlong 6 tluk a hlaatnak (atu Mangnu khua) hmun ah Arhli an i
phorh i kan mang mui hoi a ṭha hnga maw tiah an rak riak.
Zan cu an it i, deilei ah Arhli
zong ṭhate in a khuang, Cun Sangpi Bawinu nih mang zong a manh i cu a mang cu a
chimh hna. Sangpi Bawinu nihcun. "Ka mangah Minu aa dawh ngaimi, a pumrua
zong a ṭha, a sam zong a ṭha ngaimi ka manh, Amah cu Bawinu muisam a keng"
tiah a chimh hna. Cu caah hika hi khua ah tla hna u si law a ṭha ko lai tiah a
rak ti i, midang zong an lung a rak tlin cio caah khua ahcun an rak tlak.
Khuamin saknak
kong
Cuangum an umnak cun Cuangum in
Hakha lei furlong 6 aa hlaatnak hmun an va halhmi ahcun khua cu an i ṭhial.
Tlawmpal an um hnu ah, khua kan tlaknak zong a sau pah cang i, khuamin kan
ngeih a hau tiah zapite in zeitin dah kan khua hi a min kan sak lai tiah an rak
i ceih, A hnu ah, Khua kan rak halh lio ah kan Bawinu nih a mang ah Muidawh
pumrua ṭha Bawinu mui a kengmi a manh caah Mangnu (Bawinu) tiah sak ding in an
lung a rak tling cio ti a si. Bawi ti cu holh hlun ahcun Mang ti
a si bantuk in Mangnu ti a sullam cu Bawinu ti he aa khat mi a si.
Sangṭhen
Mangnu khua cu Sang thum ah an
rak ṭhen.
1. Tlaidep
2. Hauchung
3. Hauleng tiah ṭhen a rak si.
Sangpi Bawinu le Bawi pa cu Tlaidep sang ah an rak um.
KHUA
NGAINGAI A SI CANG (1700 hrawng)
Khuaihngahnak le loriahnak in
tlakmi khua a si caah Hakha Loriak a si loah, Mangnu loriak an rak ti tawn hna.
Azei paoh ah Hakha he aa khat in khua an rak sa. Chiatni ah an i hnem i ṭhaṭni
ah an rak i lawmh pi. Thing le ram zong hmunkhat ah an rak ṭuan ṭi.
Hakha he
tlawnlen ṭinak
Puailaam i an iton tik ah Hakha
pawl nih "Mangnu loriak" tiah an rak ti tawn hna. Cu tikah Mangnu
pawl nih zei poi lo in "Cuangum kan Cuang um, Tihrawn kan Tihrawn,
Capaar kan Capaar" tiah an rak ti ve tawn hna. A hnu ahcun Hakha pawl
nih Mangnu an hmuh hna paoh ahcun a cung i kan ṭial cangmi, "Cuangum
kan Cuangum, Tihrawn kan Tihrawn, Capaar kan Capaar" tiah an nawl an
rak cawn tawn hna. Cu ti cun lungkhatte in an rak i capo tawn.
Mangnu tiva kong
1. Tihrawnva (Rungtlang thlanglei
deuh in aa semmi a si). 2. Capaarva (Rungtlang nichuah lei in aa semmi a si) 3.
Mangnuva (Tihrawnva le Capaarva cu Mangnu in Nitlak thlanglei ah an i tong, Cu
hnu cun Mangnu va tiah auh a si. Dongpiva he an i ton tiang Mangnuva kan ti).
Mirang Bawi le Zokhua
Bawi Pu Sui Hleng Mangnu an phaknak 1890
Mirang bawipa le Zokhua bawi Pu
Sui Hleng cu 1890 kum February 13 ah Zokhua lei in an ra. Doh ngam an rak si ti
lo caah Mangnu Sangpi bawi he Khuapi te nih Bualtak he kan ramri Khuahlei in an
rak don hna. Hi lio ahhin Pu Hrang Hlei (Soibia Phun) hi mifim pumrua ṭha ngai
a rak um i, Cupa nih cun Mirang bawipa le Zokhua bawi Pu Sui Hleng cu Bualtak
khuapawng Tlaitlang tiang Futhluan le Banhla thlar he a rak don hna. Cucaah Pu
Hrang Hlei cu Mirang bawipa le Zokhua bawi Pu Sui Hleng nih cun Ram uk bawi
kuttang ah Khuabawi an rak pek. Cu lio i an rak thimmi hna cu; Khuabawi ah Pu
Hrang Hlei (Soibia phun), A tlangpi ah Pu Hniar Cin (Chuntei phun), Pu Ciang To
(Khenglawt phun), Pu Al Tlung (Van Khawng phun), le Pu Kam Luai (Sangpi) an rak
si. Khua an rak tlaakkaa in 1890 tiang hi cu Sangpi bawi pawl nih Khuabawi cu
an rak ṭuan.
Boundary peknak
1907 November 26 Hakha Myone A
voikhatnak Boundaries ṭhen ah WR Head nih Mangnu cu amah tein i zohkhenh dingah
Boundaries a pek.
Mangnu boundary
Nichuahlei ah:- Lungṭingtlang in
Nimangtlang, Nimangtlang in Leisentlang, Leisentlangin Leisenfing, Leisenfing
in Hlukva, Hlukva hrawn in Dongva, Dongva hrawn in Hriatlang, Hriatlang in
Hramva, Hramva hrawn in Khuahleiva,
Thlanglei ah:-Khuahleiva hrawn in
Tlanghrang tlang, Tlanghrangtlang in Rawldomhtlang (Rawldomhtlang timi cu Hakha
le Mangnu rawl an rak i cawk tikah an rak i chanh tawnnak hmun a si caah
Rawldomhtlang an rak tinak a si).Rawldomhtlang le Lungṭingtlang hi Tlang pakhat
a si.
Boundary kong ah 1907 November 26
i rak ṭhen mi cu zuh le chap a si rih lo caah, hining hin a si rih ko. Hi
Boundary an kan peknak in nihin ni tiang khuaching chan nih kan ram cu an kan
cuh tawn. Asi nain zung i kan chuah tikah kan tei tawn hna.
Lairal kong
Lairal kong
1917 Mirang le Germany ral tuk an
i timh tikah Mirangnih Laimi pa ṭhawngṭha vialte German ral tu tuding ah le
thilphortu (Porter) ding ah mi an rak timh hna. Ram uk bawi vialte a thli in an
rak itong i Mirang ral cu kan ral an si lo nain German ral kan tuk ahcun kan
thi ko lai. Miral va tuk i miram i va thihnak cun kanmah ram te i thih a ṭha
deuh, ral kan tho lai, Mirang acozah kan doh hna lai tiah bia an rak chah. 1917
kum November 23 ni ah ral cu an tho i, Hilio ah Laimi i an hriamnam ṭha bik cu
Laimeithal Tenglam kahṭhek (Mahte in rak i sermi) a rak si.
Mangnu nih
Mirang Acozah an rak dohnak
Mangnu zong ah Mirang pawl an ra
lai ti cu an theih ve lawng hmanh si lo in an si khawh tawkte in rak doh cu an
i tim ve.
Mangnu inn 60 i pa ṭha vialte nih
Hakha he kan ramri Rawldomhtlang timi hmun ah Tlung (khor) an cawh i a chung ah
Thing an zum i (fei bantuk in) an rak bunh. A cung cu ṭhate in mi nih riahnak i
rak hmanmi bantuk in ṭhate in ram an rak phah. Cu hnu cun Mangnu ah kan rak kir
tak. Mirang Cozah cu Mangnu lei ah cun a rak ra taktak i Mangnu nih riahnak
bantuk in ansermi tlung cu an hmuh tikah, An ralkap pakhatpa nih duhpathlai lo
pin a hei lamh ciammam cu atang i fungzum (fei) lakahcun a tla i a rak thi.
Cucaah Mangnu tiang lan lo in Hakha lei ah an rak kir ṭhan.
Mirang Cozah cu an thin a rak
hung tuk i a voihnihnak Mangnu kal ding ahcun sibawi he tlamtlingte in an i
thawh ṭhan. Mangnu pawl nih cun Lunghrekhrel (Mangnu in Hakha lei meng 4 aa
hlatnak hmun) in an Laimeithal he an rak bawh hna. Mirang pawl cuka hmun an hun
phak tikah kan pa le hna nih cun an Laimeithal pi cun an hun kah ciammam hna i
Mirang ralkap senhnih pa cu a ngal ah kiak ko in an rak kah. Mirang Cozah pawl
nih cun an Meithal ṭhaṭha cun an hun kah ve ciammam hna cu thinghnah le ramhnah
zong choi dutmat in an choi kha tuksum ngai in an hun hmuh pah. Cu lio ahcun an
cung i a ummi Vangal (Kuailo vaphun) zong an hmaika ah tla lak in an hun kah
chih. Cutluk an kaap ko hna nain Kanpa le nih cun a rak ṭih ṭhiamṭhiam hna lo.
Miphun caah hriamnam chia te he zong ralṭhate in an rak i ot ngam hna. Asinain,
Mi nih tlawm si, hriamnam nih rak i thlau tuk si, an mawh lo, cucaah kan Pa le
cu an rak zam. Himte in an rak zam kho nain Khuachung ah an rak lut lo.
Mangnu in Mengkhat tluk a hlatnak
hmun in Pu Al Tlung nih a rak bawh ve hna i Mirang ralkap senthum pa cu a
calpadar ah teng ko a hei kah. Mirang pawl cu an thin a hung tuk i heh tiah an
kah ve cu, Pu Al Tlung i aa beimi a zaal zong cat ko in an hei kah. Pu Al Tlung
zong cu heh tiah a zam i him te in a rak zam kho.
Mangnu inn
kanghnak
Cu ticun Mangnu kan pa le hna nih
cun anmah le an hriamnam he lam in an bawh hna i an rak doh ve ko hna nain
hriamnam aa thlau tuk lawng si lo in milu zong an rak i thlau tuk caah Mangnu
khua chung ah cun an rak lut kho. Mangnu mi cu Nu, Ngakchia le Tar pawl
paohpaoh Sawngbah le innpum (Mangnu in nichuahlei Cinkhua he kan ramri pawng)
timi hmun ah an rak i thup dih. Pa ṭha deuh vialte Innlang tlang Dihnai cheh
rawn ah an i thup (Mangnu in nichuah lei, Mangnu khua ṭhate in a langh khawhnak
hmuh pakhat a si). Mirang pawl nih, "Mangnu mi an rak i thuh dih kha an
hmuh tikah an thin a rak hung tuk. Mangnu Khuabawi chuak law ra kan rem, Na kan
rem lo ahcun Nan inn kan khangh dih lai" tiah an rak au an ti. Mangnu
khuabawi Pu Hrang Hlei nih cun Khuami pawl cu ka va rem hna ah a ṭha ko lai
tiah meeting a rak tuah pi hna. A sinain Khuami pawl nih cun "zei rem bia
dah na kan ceihpi, mipumkawl cu zei tindah kan va rem hna lai? Nangmah hi kah
na duh maw?" tiah Khuabawi Pu Hrang Hlei cu a paw ah an meithal cun a
hmuah an ti. Mirang pawl nih sau nawn an hngah hna i zei thawng an theih ti lo
caah Mangnu khua cu Mei in an khangh. Mangnu Tlaideep sang i Inn pakhat (Pi Sui
Doi te inn) dah ti lo paoh cu an rak khangh dih. Tlaideep sang i innkhat an
nganhnak a ruang cu, Mangnu nih an Laimei thal in an kan kah ṭhan sual lai ti
an phan caah a si an rak ti.
Bualtak ah
Mirang acozah pawl an kal
Mangnu inn an khangh dih hnu cun
Bialtak lei ah Mirang ralkap pawl cu an rak kal. Mirang pawl cu Bualtak khua
lonh Saikah timi hmun an phak tikah khua a tlai tuk cangcaah an rak riak.
Mangnu pawl cu Mirang an kal ti an theih hnu cun Mangnu khua cu an fuh cio. Inn
vialte vutcaam i aa candih an hmuh cu an lung a rak fak tuk hringhran. Zeitin
dah kan doh ṭhan hna lai tiah biatakte in khua an rak ruat i an bawi hrimhrim
kan thah ve lo ahcun kan i lungsak kho lai lo tiah an rak ti. Cu ti cun Pu Than
Hup le Pu Lian Kham nih lungfah tuk celh lo ah Mirang pawl cu a thli in an dawi
hna. Mirang pawl an riaknak hmun an va phak tik ah a thlite in an Sibawi pa cu
thi lak in an va kah taak i lo ko an zam. Mangnu nih an kan kah/thah ti cu an
rak hngalh. Mirang pawl nih cun, "Misawhsawh cu kan that hna seh law a poi
tuk hnga lo, Sibawi an kan thah piak cu a poi taktak tiah an rak ti. Cucaah Pu
Than Hup le Pu Lian Kham cu saupi tiang an rak kawl hna hnu ah an tlaih hna,
cun Kawlram ah kan kuat hna i an rak thah beh hna.
Laimi phun, khua le ram an rak
dawt, an rak kilhkamhnak ruang ah Thihngamh tiang in a dirngam mi an si. Mangnu
mi hna nih an ralṭhatnak le an i peknak, khua le ram an dawtnak cung ah upat
pek le thangṭhat cu Chankau kih hlan kan dai ti lai lo. Lairal lio ah Mangnu cu
Inn 60 khangh piak le Minung 2 thah piak kan rak huah. Kan pupa hna cu miral ṭha
an rak si. Mizaang i bochan lo. An mah le an tikhawh tawkte in Mirang Cozah pi
hmanh an rak dohngam ve. Mirang Acozah pawlnih Mangnu cu an ral a ṭha, Tlung
thlak zong an thiam, Kan Sibawi zong an kan thah piak khawh tiah an rak ti bal
an ti.
Mirang Cozah he
i remnak
Mangnu Khuabawi Pu Hrang Hlei nih
cun Mangnu pawl cu Meeting a tuah pi ṭhan hna i, Khuami zong an lung a dong
cang, Laimeithal cun Mirang cozah cu zei tin hmanh in doh khawh a si lo caah
rem ding ahcun an hna a rak tla. Mirang va rem ding ahcun Khuabawi Pu Hrang
Hlei le a tlangpi pahnih (Pu Than Hmung le Pu Kam Luai) hna cu Ar, Banhlathlar
le Futhluan an i phorh i Hakha Vonthok zung ahcun an va kal. Vonthok pa nih cun
"nan ka rem cu a ṭha ko, Na Tlangpi pawl hi Meithal zun khat veve in rak i
zoh hna seh" tiah a ti. Cu ticun Mirang Cozah he cun lunglawmte in an i
rem pin ah laksawng Laimeithal zunhnih he Mangnu ahcun an rak kir.
Har lio caan
Mirang pawl nih Inn 60 an rak
khangh dih lawng hmanh si lo in, A chung i a ummi ti le rawl vialte cu khangh
chih dih a rak si caah, 1918~1919 kum hrawng hi har taktak in khua an rak sa.
Ei le din zalh pah, Inn le lo rianh pah a rak si i hi lio caan ko hi dah atu ca
kan ṭial tiang ahhin Mangnu nih awlawk chong in harnak rak ton a si lai ka ti.
A hnu bal te cun duhsah tete in Inn le lo Dum le hau hna cu rem deuh in an hun
sersiam khawh deuh ṭhan.
Pu Hrang Hlei nih a thihtiang
Khuabawi a ṭuan. A thih hnu ah a fapa Pu Tluang Nawl an fial nain a duh lo caah
a u Pu Lian Dun nih a ṭuan. Sau ṭuan manh lo in Lunghau ah a rak pem tak hna.
1930 in Pu Hrang Thuan (Khenglawt vanpa chung) nih khuabawi cu a hun ṭuan. 1936
kum ah hin Ngal-eeu (Zawtnak ṭha lo) a rak tlung i Minung 20 tluk an rak thi.
1943 Japan kai lio hrawng ah cun cutluk cun harnak cu an rak tong tuk lo. 1947
May thla ah inn 40 leng cu Ruan ah khuathar an kan peem tak. Mangnu ahcun inn
20 lawng an rak taang.
Mangnu in
Khuadang ah aa ṭhialmi hna
Mangnu khua in Kaadang hmundang
ah a kalmi hna cu a tanglei khua hna ahhin a si i, khuadang ah a kal chinmi an
um nain kan langhter ti lo. Kan kal nak khua hna cu; Ruan, Hakha, Saphu (Kalay
peng), Lunghau, Vantlang, Bualtak, Hmaikhah, Daidin (Gangaw peng), Tikhuangtum,
Zokhua, Buanlung, Tlangzaar, Bungkhua, Bungtlang, Mizoram, Kawlram le Ramdang
hna ah kan kal. 2013 April 12 tiang Mangnu tufa kan hlat khawh tawk ah 1500
hrawng kan si men lai tiah kan ruah.
Mirang nih rian ṭuanternak
Hakha tidil an rak cawh lio
ahkhin Mangnu kan pu le kan pa hna zong Mirang acozah pawl nih an rak cawh ter
ve hna. Matu lei lam an ser lio ah Lotaw lei tiang lam an rak cawh ter ve hna.
Lotaw lam a rak co tu hna cu sau an nung lo tiah an rak ti tawn.
Min
ngei hna tuanbia
Pi Hniar Cin
Khuang a cawi (1900); Pi Hniar Cin hi a phun Chuntei a si. Mangnu ah
Khuang cawi hmasa bik cu a si lo nain Khuang a rak cawi lio ah hawi hlei in a
tuah khawhmi cu Bualtak khuami an khuapi tein a rak kawh hna i a ra khomi caah
Sia pakhat (tlangzaam caah) a rak phawt hna an ti. Amah hi a hmasa bik sapum
phaw kho a si. A hnu tu ahcun Bualtak zong nih Mangnu hi sapum an hun phawt ve
tawn hna. Hibantuk in Bualtak le Mangnu cu an rak ei ṭi i an rak ding ṭi tawn.
Hlan kan pupa hna cu sa tampi thah khawh le dangh khawh, mitampi va kawh khawh
kha an rak sunhsak ngaimi a rak si.
Pu Ral Cham Kong
(1900); Pu
Ral Cham (Kingbawl phun) hi a chan lio ahcun a thazaang a rak ṭhawng ngai an
ti. Voikhat cu Zokhua ah Puailam nak rak um kaw cu ahcun zawh ve ding in an rak
kawh ti a si. Zokhua ahcun a va kal i, Zokhua lak i pa ṭhawng bik an rak ti
vemi Pu Hrang Tawng he an rak velh ter ciammam hna i, Pu Ral Cham nih cun fawi
tuk in a rak tei caah Zokhua nih cun an khuapi tein an rak velh an ti. Cu ti
khuapi te i an velh cuahmah lio ko zong ahcun Pu Hrang Tawng cu thlah hin lo in
fek ṭhup in a tlaih chih ve an ti. Cu ticun Zokhua nih cun Pu Ral Cham cu a sam
in an hnuh chih i, cu zong ahcun Hrang Tawng zong cu a hnuh chih ve an ti. A
hnu ah Zokhua mi nih cun Hrang Tawng cu thlah cang, na thlah lo ahcun kan in
thah lai tiah an ti i, cun a thlah an ti. Pu Ral Cham cu Zokhua nih an velhnak
ah an phawimi a sam cu a khawmh hna i Arbawm khat a si an rak ti. Cu a sam cu
Mangnu tiang a rak i tlun pi an ti. Cun Voikhat ṭhan cu, Atu Lailian kan timi
(Mangnu in nichuah lei ah a ummi lopil min) Liṭi (Lo hmun min) hmun khi kau
piin lo ah a rak i serh an ti. Cu lio ahcun Farrawn khua bawi Pu Hram Dun le a
khuami hna nih chuh ding in an rak thlawh piak ti a si. Pu Ral Cham nih cun
"zei ca'hdah ka lo nan thlawh?" tiah a zuan hnawh ciammam hna i an
cuar zong kok dihlak in a hnuh hna, cun fak lak in a velh hna caah lo ko an zam
tak ti a si. Cu hnu cun a Lo ahcun an ra ngam ti lo an ti. Kan pu Pu Ral Cham
hi minung pakhat hnih men nih cun tei khawh phun a si lo tiah a rak ti tawn. A
nupi he an rak isiik i a thinhun celh lo tuk ahhin a nupi cu a cal ah hin bo ko
in a peh tawn an rak ti.
Fimthiamnak
lei
Mangnu khuami nih Sianginn kai an
hun i thok khawh caan cu 1930 kum ceo in a si. Sianginn a rak kai hmasa mi hna
cu Pu Tluang Nawl, Pu Hram Uk, le Pu Thawng Duai hna hi Khuapi nih tangli (4th) tiang an rak
kai ter hna. A hnu deuh ah Pu Cung Nawl Pu Huat Mang cu taangnga (5th) tiang an rak
kai. Pu Huat Mang hi ca a thiam ngai i an saza te nih hipa hi cu paza a si, mi
ah aa chuah te hrimhrim lai tiah an rak timi a si nain tangnga (5th) a cawn lio
ah ruah lo piin a rak kan thih taak. Khuami nih Laica an rel khawhnak hnga Pu
Hram Uk le Pu Thawng Duai nih caa an rak chimh hna.
Private Sianginn
tuahnak
1974 June 1 hlan cu Kan Khua ah
Sianginn a rak um lo caah khua dangdang ah rak kai a si. Cucaah cun Sianginn a
kai kho lo mi zong an rak tam tuk caah Khua upa hna nih Private Sianginn tuah
ding in khuakhannak an rak ngei i 1974 June 1 ni thok in Private Sianginn cu
kan tuah. Sianginn caah Hmun kan rak ngeih lo caah Biakinn kan rak hman. Cachim
tu caah a hmasabik kan Saza cu, Saza Cung Awr (Ruan khua mi) (1974 June). a si.
Bualtak ṭuaiphet (Affiliated)
sinak
Hilio ahhin Bualtak cu Tangli
tang cozah sianginn an rak ngei cang. 1979 ahhin Mangnu cu Bualtak Tangli tang ṭuaiphet
(affiliated) si ding ah Bualtak i Sazaci a rak ṭuan liomi Sazaci Tei Sang nih
cozah sin ah a rak kan sok piak. Cucaah Bualtak ṭuaiphet cun 1982 tiang a rak
um. Hi lio i Cachim Saza ah cozah nih Sayama Ca Zing (Aive) cu 1979 kum ah an
rak kan pek.
Ṭuaiphet
(Affiliated) chuh ṭhan hnu
1982 kum ah Bualtak khua ah
Sazaci a rak ṭuan liomi Sazaci Zo Hmung le Bualtak khua upa hna nih Mangnu ṭuaiphet
i zoh cu a si kho lo tiah an rak ti caah Mangnu ah Sayamah a ṭuan liomi Sazamah
Mah Si cu Bualtak ah an rak ṭhial ṭhan. Cu hnu cun Mangnu cu Private in 1984
kum tiang a rak um ṭhan..
Private Sianginn
in Cozah Sianginn ah
1974 in Mangnu Sianginn cu mah te
cawlcangh nak in rak thok a si i 1984 (Kum 10 a rauh hnu) ah Pathian dawtnak
thawng in le cunglei upa hna khua ṭha khannak thawng in Mangnu cu Tangli tang
cozah Sianginn cu pek kan hun si. Cozah Sianginn kan hmuh ka i Siang cachim
cozah nih an kan pekmi hna cu Samahci Mah Khin (Hakha) le a bawmtu Sayamah Ṭuan
Sung (Hakha) an rak si.
Cuti cun Kan u le kan pa le hna
nih an rak i zuamnak thawng in Mangnu khua mi chung in Pi Dawt Ci nih 1983 kum
ah tang 10 a kan awn piak. Mah hi Mangnu khuami chung in Tang 10 a kan awn piak
hmasa bikmi a si. Cun Pu Cung Hu nih 1992 ah BA (Q) (His) a kan hmuh piak. Amah
hi Mangnu khua chung in Cozah pekmi Degree a kan hmuhpiak hmasa biktu a si.
BIAKNAK KONG
Hlan lio ah an
rak Biakmi
Hlan lio i an rak Biakmi hi fiang
set cun hihi/cucu an rak Biakmi a si ti cu ka thei tuk lo nain an rak chim
tawnmi cu, Rul an rak bia ati mi zong an um, cun Khuazing kan bia an ti i,
Khuachung i a ummi Tumpaangkung nganpi zong an rak biak a ti mi zong an um, Cun
Tuaihmawngkung zong an rak biak an ti, Khuavaang a bia mi zong an um an ti, cun
Lopil an tlak lai ah haak an rak nam ti a si i tlang pakhat a um i cu tlang cu
Nihin zong ah Haakthahnak tlang tiah min a ngei rih mi zong a um. A biapi bik i
an rak biakmi cu Rungtlang hi a rak si ve ko rua. Ṭhate in a kan chim khotu an
um ti lo. Kan hngalh thluamthlam mi lawng kan hun ṭialmi hi a si. Fiang hlei in
theih khawh a si ti lai ti kan zum lo.
Khrihfa tuanbia
1899 kum thok in Pathian bia a
phuangtu cu kan Laitlang ah an rak phan cang. Asinain Mangnu khua ah Pathian
bia an rak phuan hi cu a hung hnu ngaingai. Zei ruang ahdah Mengruk (6 miles)
tluk lawng Hakha in a hla mi a si ko nain a hnu pi lawng ah Pathian bia nih
Mangnu hi a phak hnga? ti hi kan ruat tawn. Mangnu khua i Pathian bia a phaknak
cu 1931 hrawng hin a si. Rev. Sang Ling le Saya Huat Kham nih a rak tlawn hna i
phung a rak chimh hna, Khrihfa phung a rak cawn piak tawn hna. Mangnu ah
Khrihfa phung in an hung luh taktak hi cu 1932 in a si. Khrihfa phung i a lut hmasa
mi cu Pu Lung Tum a si. Zei tik ni set ah Khrihfa phung ah a luh hi fiang in an
ka chim kho lo. A hnu deuh ah Pu Thawng Duai, Pu Chia Dun, Pu Chan Pian, Pu
Hram Uk, Pu Khua Ceu, Pu Mawng Nak le Pu Zawk Lo, hi hna hnu hin a dangdang
zong an hung lut thluahmah. Nu ah Khrihfa phung a rak lut hmasa mi hna chung
in, Pi Sem Kil le Pi Dawt Hliang hi a hmasa bik an rak si. A hnu ah midang zong
an hung lut thluahmah. 1932 hin Rev. Sang Ling nih zei maw can ah a rak
tlawn tawn hna i, anmah te lawng
zong in an rak i pum ve tawn. Pumhnak i an rak hmanmi cu Pu Lung Tum inn a rak
si. 1936 ah Vawlei inn in Biakinn cu an rak i sak. A chung ṭhutnak caah
tungkhor an rak cawh i, tung an rak bunh, cu tung an bunhmi cung ahcun thingper
an rak saihmi kha an chiah i hri in fek ten an ṭem chih, cucu ṭhutnak ah an rak
hman. Cu ticun Zarhpini fate an rak i pum tawn. Zeimaw caan ahcun Rev. Sang
Ling nih a rak tlawn hna. A hnu deuh ahcun inn 50 leng Khrihfa an hung si cang
nain Khuabawi Pu Hrang Thuan bal te cu Khrihfa ah a rak lut duh lo. Khrihfa mi
hna cu lungngete in an rak um. Khuabawi Pu Hrang Thuan nih hin zarhpini te hna
ah i pum kho hna hlah seh tiah tlangrian ṭuan a fial tawn hna. Aa thawh lomi
paoh cu dan fak nawn in a rak tat tawn hna. Cu ti a si ko bu zong ah Khrihfa mi
hna cu lungdong lote in Pathian cu an rak thangṭhat.
Khua i ṭhennak
1947 May thla ah Khrihfa a si
cangmi lawngte inn 40 tluk Ruan an rak kal. Inn 20 lawng Mangnu ah an rak
taang. Inn 20 a taang mi chung ahhin Khrihfa cu inn 15 an si. An hruaitu Pu
Lung Tum nih Ruan ah a kal tak ve hna caah Pu Chia Dun (Khenglawt phun) nih
Khrihfa lutlai a rak ṭuan. A bawmtu ah Pu Mawng Nak (Nguntual phun), Pu Chan
Pian (Chuntei phun) le Pu Hram Awr (Kingbawl phun) an rak si. 1950 ah cun
Khuapi tein Khrihfa ah an hung cang dih cang i Pu Chia Dun nih Bualtak ah a ṭhial
taak hna caah Pu Mawng Nak cu lutlai ah an hun thim.
Biakinn sak ṭhannak
Thil dang zalh/ser nak
1936 lio i Vawlei inn in raksak
mi cu 1961 tiang pumhnak Biakinn ah an rak hman. 1961 a hung phak tikah Biakinn
cu ṭha deuh le rem deuh in hun remhṭhan duhnak lungthin he 30'x16' in sak kan
rak thok. Mitlawm te kan rak si ruang ah le Kan Lutlai nih a rak kan thih taak
caah tuan ah kan rak lim kho lo. Kan Biakinn te cu 1964 ah kan lim i Rev. E.
Mang Kio Thang nih Pathian sin ah a rak kan ap piak hna.
1980 ah kan Biakinn cu kan rak i
tlum ti lo caah a ngan deuh in sak kan i thok ṭhan i 1981 ah Rev. E. Mang Kio
Thang ṭhiamṭhiam nih Pathian sin ah a rak kan ap piak.
1980 kum lio i rak sakmi Biakinn
cu kan itet deuh tiah1989 kum ah 16'x12' in kan Biakinn cu kan hun peh chap ṭhan.
Biakinn pehnak caah HBC nih K.6000/- an rak kan bawmh.
Cu hlan vialte cu Tipil in a
duhmi an um tikah Mangnu in furlong 2 a hlatnak ah Lianhrin va timi a um i cu
ka ahcun ti kan dil chom i, cu ka ahcun tipil cu rak in a si. Zeimaw caan, a
hlei in fur caan a hung phak tik ah a tiva tlak a chiat tuk caah tipil innak cu
hun chim lo tlunkal nak hmanh dawn kho lak in ti a lianh tawn caah Khuachung ah
Tipilinnak ser ding in khuakhannak kan rak ngei i 1991 kum ah Tipilinnak
tikuang kan rak ser. HBC nih K. 12,000/- an rak kan bawmh.
1995 kum a hung phak tik ah, kan
Biakinn a hrel a niam deuh, cun a hmet zong a hme deuh tiah a thar 48'x22' a
san 12' in hun sak kan i tim ṭhan. February 05 1996 ah Rev. Ni Hu nih Biakinn
lungkildo a phun i thla camnak a tuah hnu Biakinn cu sak ṭhan hram kan i thok.
1996 May 26 ni ah Rev. J. Mang Hup nih Pathian sinah thlacamnak he a rak kan ap
piak. Biakinn apnak kan tuah lio ah Hlaremh buin Hakha (HBC), Cinrung phu,
Bualtak le Ruantlang kan sawm hna i a kan lawmhpi tu khual 150 an raksi.
Biakinn saknak ah a kanbawm tu hna cu HBC K. 60,000/-, Pu Cung Hu K. 10,000/-,
Pu Thla Sui K. 1,000/- le Pi Tum Ci K. 1,000/- a si. An cung ah kan
lunglawmhnak chim kan dai lai lo.
Zohkhenhtu
Pastor hna
Mangnu cu Khrihfa phung in um
hram aa thok cangka in nihin ni tiang Hakha Baptist Church zohkhenhnak tang ah
a um zungzalmi a si caah. Atu ahcun HBC (Hakha Baptist Church) hi Sang 6 le
khua pakhat fonhmi a si i, zohkhenhtu Pastor tiah an kan pek caan a um nain,
mitlawmte kan si caah zohkhenh tu ngei lo i kan um caan a tam deuh. HBC pastor
te hi kan Pastor te cu an si ve. A hmasabik a kan zohkhenhtu cu Rev. Sang Ling
le Saya Huat Kham an rak si.
Nubu Nubu hi anmahte
in tuan ah an rak i hruai kho lo. 1978 ceo in anmahte in an ihruai kho. A rak
hruaitu ah an thim hmasa bikmi cu Pi Tum Ci a rak si.
Mino Mino cu 1979 in
rak thok a si i hruaitu hmasa bik cu Pu Biak Mang a rak si.
Sunday School Ngakchia
cawnpiaknak cu 1981 ceo ah kan rak thok khawh. Ngakchia a rak kan cawnpiak tu
hmasa bik cu Pu Rual Kam a rak si..
Hi tuanbia kan ṭialnak ahhin
chambau nak tete zong a um len ko lai nain, Hi vial kan chuah khawhnak ah kan i
zohbik mi cu 1996 kum le 2007 kum ah Pu Lian Dum nih a rak ṭialmi Mangnu khua
tuanbia kha a si. Kan chuah kan kehnak hi lotlau lo in kan theih i kan techin
kan fapar hna chan tiang in ro bantuk in hi tuanbia cauk hmete hi cang te seh
ti saduhthah bu in;
Tuanbia
Committee,
Pu Hram Hmung
Pu Thawng Awr
Pu Nawl Cung
Pu Cung Thawng
Pu Siang Hu (Ruan)
Pu Kil Hlei (Ruan)
Rev. Taan Mang
2013 Mangnu thisa hmunkhat i i hawikomhnak le
Pathian thangṭhat ṭinak ah hica hi chuahmi a si i, hmailei ah kan chuah kho
theng ti lai lo.
Note: Hi tuanbia hi 2013 kum ah an rak ttialmi a si. Hi hnu ah tampi aa thleng. Cu aa thlengmi lak ah;
2015 Kokek rawhnak ruang ah inn 9 tluk hmundang deuh ah an i tthial. Khuahlun ah inn 4 an taang. Khuathar biakinn luhnak video in a tang ah zohkhawh a si.
Video 1 a tang ah Video thlak kum 2016
Video 1 a tang ah Video thlak kum 2016
Video 2 Video thlak kum 2016
Video 3 Videothlakkum 2016 (Aavid)
2014 kum Christmas nuam ten hmunkhat ah caanhmanttinak Video
Advertisement
EmoticonEmoticon