CHAWVA
Yangon University siangngakchia pawl bia an hal mi hna ah hin chawva lei he pehthlai in, an dihlak dengmang in, a rummi, a siloah a zaceo a simi a si lai, tiah an nupi le an va dingah an i thimmi cu a si.
A sinain cheunga ah cheuli nih cun, zei dang i ka lung a tling dihmi a si ahcun sifak bik zong ka ṭhit duh ko, tiah an ti. A rum ngai zongah zeidang i ka lungtlin lonak a um ah cun ka ṭhi hlei pek hnga lo tiah an ti.
Mah hna an phit ning hi kan ruah tik ah, rumnak cu a biapi bik ah an chia lo nain a biapi ah cun an chia pah tiah a tlang kan kawm.
Mi upatnak (ဂုဏ်) he pehtlai in an halmi hna zong mah ti hin an leh ṭhan. Minung 466 lakah 300 nih, a tawkfang a si lai, an ti.
Asinain, upatmi ti in cun ṭhit awk cu ka kawl hnga lo, ka duhmi a si ahcun mi nautaa bikmi, mi sifak te zong, khuate ah Lothlo mi zong ka ṭhit ko hnga tiah mi tambik nih an phit. Phun le upatnak a zohmi hi zakhat chungah pariat an si.
Cucaah kan cathiam mino pawl nih cun nupi le va caah hin phun le upatnak hi an zoh lemlo tiah kan ti khawh. Hi hi cu 1969 kum tuahmi a si caah tuchan kan mino hna lungthin cio zong a si lai tiah ruahkhawh a si.
Hlingbur cu hling a um ti theih bu tein kan pah ah cun hling nih a kan chunh hmanh ah a zia rel deuh lai. Hling a um le um lo hngalh loin. Cutcet, cutcet tiah kan pah sual ahcun hling a kan chunh hmual zong a fak deuh ṭheu lai. Cu bantuk cun kanmah mi duhte he kan um ahcun harnak zong cu a tuar cu a fawi deuh taktak ko lai.
Takhin Tin Oo nihcun, "chungkhar caah hin mah le mah dawtnak cu biapi bik a si i, dawtnak a hmunh khawhnak dingcu chawva a si” tiah a ti.
Bia ngaite a si, a hmasa bik ahcun chawva zoh lawngcun ṭhitawk le vatawk cu kawl awk a si lo nain, chungkhar kan si hnu tu ahcun kan i dawtnak a hmunh khawhnak dingah chaw le va cu ruah a herh taktak.
Kan khuasak a kau chin lengmang, zawt le fah zong cu a hun phua, phaisa hmannak lam a tam chin lengmang. A herhnak zawnah tlamtling tein phaisa hman awk kan ngeih lo ahcun kan lung re a thei lai.
Cu tikah thin a tawi, dawtnak bia chim a har cang. Cucaah sifahnak hi innka in a hung luh cang cun dawtnak cu thlalangawng in a zuang diam ko.
Catialtu Rev. Carson Hniar Kio Tuanbia rel ding ah hika hi click chih te.
Chungkhar khuasaknak hi pumsa pakhat bantuk a si. Kan pumsa chungah mit cu khua hmutu a si i, hna khaw nih khua a theih ve. Hnar nih thli a dawp i, ka cu rawl eitu a si.
Kut nih rian a ṭuan i ke cu lamkal nak ah kan hman. A zei hi dah biapi lo a um? Kan nunnak caah anmah le an zawn cio in san an tlai dih. Hi hna lakah pakhat khat bau tuah sehlaw, pumtling lo kan si cang lo maw?
Cu bantuk cun chungkhar nuamte le daw cikcek tein umnak ding ahcun phunkhat te lawng hi a biapi tiah ti khawh a si lo. Phun tamdeuh kan tlinh ahcun nuam deuh in kan um lai, tam deuh kan bau ahcun chungkhar nuamh lonak a zual deuh lai i, mah cu a si ko.
“Chungkhar ṭha i chuah cu laksawng nganbik a si i, chungkhar ṭha lo i a chuahmi hna cu vawlei nih hin zei hmanh ro ṭha a roh kho ve hna lo,” an ti bang kan si a fahtuk ahcun kan fa le ca hrimhrim ah zaangfak an si.
A fim ngai le ca thiam ngai dingmi kan fa le zong kha kan mah nu le pa sifah ruangah zei hmanh an cawl cang lo i, mi sinah lu tung kho lo in an um. Hi hi ṭha tein kan ruah ahcun nu le pa cungah sualnak biapi ngaingai a si. Taza cuai hmanh kan phu nan ti cio lo maw?
England ram i thongtla le mi sualmi hna an dot hlat lengmang tik ah sifah ruangah sualnak tampi a chuahnak fiang tein an hmuh. Sifak mi mibu lakah (criminals) mi sual tambik hmuh khawh a si, tiah sualnak kong (criminology) a cawngmi pawl nih an ti.
Biangai a si ko lai. Kan si a fah tuk ahcun, fir duhnak lungthin zong kan ngei kho, mi ei hmuarnak lungthin le chawva tlawm te kong ah thih tiang ngamh in kan cawl huam, cucaah cun kan nunnak lam chung ah hin mithmai a kan bit ter lawng si loin, Pathian sin zong ah misual a kan si ter tu a si.
Carr Sounder nih ngakchia ṭha lomi hna kong a hlathlai tikah lungtong lomi innchungkhar hin ngakchia ṭha lo, zakhat ah 52.7% an chuak i, cu chung ahcun 48.7% hi sifak mi innchungkhar in an ra.
Chungkhar tlamtling hna chung in 4% hi ngakchia ṭha lo an si. Sizong a fak i fa le cawnpiak a hmang lem lomi inn chungkhar in zakhat ah 14.7% an si i, ṭha tein cawn piak zungzalmi innchungkhar in 6.6% an si, tiah fiang te in cazin a kan piah.
A cunglei cazin hi kan zoh tikah sualnak le innchungkhar khuasaknak zong Direct in a tlaihnak a lang. Sifah ruangah ngakchia hna an ziaza hi zei tluk in dah rawhkhawh a si ti zong fiang tein kan hmuh cang.
Cu pinah hi ngakchia lo ral le a suaimi pawl kan zoh tik ah nu le pa cawnpiaknak a biapit ning cu fiang tein a lang fawn.
Lord Chancelor nih “Ngakchia hi a hmasa bik kum nga le kum sarih an si kar ah an i chuahpimi an lungthin kanremh khawh hna lo ahcun zeitikhmanhah remhkhawh an si ti lo,” tiah a ti.
Dr. Matheson nih cun, “sualnak hi sifah zong rum zongah ngakchia oihnak hmun in aa thawk, ngakchia remh khawh an si lio bik le an biapi bik lio caan cu kum hnih in kum nga kar hi a si.
Hi caan lioah hin ngakchia hna nih dawt le ṭha tein zoh khenh an duhbik lio te a si. Hi lio caan ah hin biahrang zongin chonhawk an si lo, a sik zong sik awk an si lo, Displine an ngeih khawhnak hnga ṭha tein cawnpiak awk a si.
Furguson nih, “Hi caan lioah hin nu le pa khomnak in an u le mi ṭha lo an um ahcun ralrin awkbik a si,” tiah a ti. Nu ei, pa ei, ngakṭahnak, nu le pa saupi hmun khat ah um lonak, lakfa sinak te hna hi sualnak ro a rohtu bik hna a si,” tiah Mrs. Temple zong nih a rak ti.
Cu caah cun kan ram pumpi daihnak caah hin kan innchungkhar khuasaknak hna hi biapi ngaingai a sinak hi zeitik hmanh ah philh awk a si lo.
Dr. Sehdd nih, “Na hmuh mi dihlak chungah cheuhra cheukhat cu Pathian sinah na pek lai. A tangmi chungin cheuhra cheukhat kha khong law, a tangmi chungin zatnak in hmang,” tiah a ti.
Cucaah phaisa kan hmannak zong ah chungkhar Budgat zong ṭha tein kan ngeih awk a si. Kan hmuh mi nakin kan hmanmi atam deuh i, leiba nih zanriah eithiam lo le thaithawh ei thiam lo i an kan cawh lengmang ahcun zeiti hmanh in kan i lawm kho bal lai lo.
Mi cheukhat nih tangka cu a hlonh in maw ka hlonh tiah an ti tawn. Bing zupa zong nih khan bing hi ka duh caah ka zuk ṭung lo, a herh caah pei ka zuk ko cu, an ti tawn i, zuding pa zong nih zu hi ka or nih a duh na hleng loin dah kaw din a herh tawn caah ka din i a si ko cu, tiah an ti tawn ve ko.
Veikhat ah Yangon khua ah U Sipua le Daw Aphiung an rak um, U Sipua cu vuanthok a si. An nu nih cun, “Vuanthok nupi kan si ve i kan ṭhutden hna zong hi an ṭha tuk lo, ṭhuden ṭha deuhmi kan cawk hna lo ahcun kei cu inn phiah le inn ṭamh zong ka zuam lai lo, hawi leng kan ngei caan ah ka ning a zak,” tiah a ti i, an pa nih cu ṭhutden le cabuai cu a va cawk.
Mah cun thlalangawng ka zar le innka zar, ṭuang zong tleu lingleng tein a tuah dih hna i an in cu a dawh hringhran ko. Hmaihngal cu a si ko cang i, an nu le bang cu a hmai hngal tukah a mit zong a pawt deng lai ta.
A thawhṭhan i, “A tu cu a nuam tuk cang, a herh mi pakhat lawnglawng a um cang. Mah cu naka zalh piak ahcun ka lawmtuk ko hnga? tiah a ti ṭhan. Cu cu fridge (thil a kikin chiahnak bizu phun) a si. An pa nih cun “A herh na ti ah caw ko ngat,” ati i, a cawk ter ṭhan.
Mah cun, mitsur hluai, theithu, apple le eisup eisap pawl cu bizu khat cun a cawk i a chiah. An pa zung a hung ṭin le cangkan in a rak dangh lengmang. “A nuamtuk na ti ko lo maw? A thaw tuk ti,” a ti i, chimpi le chimte a derh ko.
Sa hi a phunphun a cawk i, bizu chungah a chiah. Mah tluk thilòha kan ngeih i bizu a lawng in chiah cu zoh a chia a ti i, a khat tein thil a chiah zungzal.
Cu ticun thlali thlanga tluk an um. A nuamtuk hringhran an ti. Voikhat cu anpa nih cun, “kha a si ahcun, mawṭawka man fawi tein cawk awk kan hmuh i, ka cawktuah lai a ti i, thingkuang cu a vun kau.
Phaisa a chiahmi tam tuk a tling ti lo. Tok… tiah a dak..., “Daw Aphiung”.., “Aw zeidah” tiah thanuam ngai in a leh i, a hung kai.
“Phaisa vialte tah… zeinih dah a ti dih..?” Daw Aphiung cu a mit a pawt ding… khuazaza a zoh, zeitiawk a hngal lo. Um……u……u…..um….Coka hmanawk i phaisa na ka pekmi nih a ka za lo i, ka lak…..,” Tok……sala…., na mui le na hmel le, na uanthiar le….. na sopawt le,….. hawileng an rat kipah cucu ei u law,.. khakha …ei u law… na hei ti hna, kan ngeih nih aphut le phut lo zong ruah loin, uico bantuk…” a ti i, U Sipua thin cu meilinh in a lin.
Daw Aphiung zong nih a sung pe duh ve lo i, “Ka hmanmi cu nan pawpi le nan ril thia caah pei a si ko cu, keimah lem nih ka fir thuh in ka mei luah lem ri lo,” a ti ve i, a lek in a hun i lek ve.
U Sipua cu coka ah a choi i, an i zohthla ngaimi an bizu pi cu a cawi i, ṭuang ah vangkau in a thlak i a sawmthlurh. A relh lo i, sobul in man dih cikcek in a ṭhuat hoi.
Daw Aphiung cu a ban var in a hnuh i, “ kal hrimhrim…. Nangmah bantuk nupi hi minit pakhat hmanh na mui hmuh kan duh ti lo” a ti i lengah a dawi i, a mak colh.
Cucaah cun chungkhar khuasaknak ahhin semrel thiam zong hi biapi ngaingai a sinak hi kan hngalh khawh. Chungkhar hlawhtling sinak dingah zeite hna dah a herh tiah England ramah minung 334 an hal hna i. bialeh nak 2208 an hmuh. Cu hna cu a bia pi bik le mi tam bik chim ning in a changchang ten ka un ṭial hman lai.
- Pakhat le pakhat i komhnak.
- Chawva hman khim ngeihnak.
- Biaknak lei i zuamnak.
- A lenglei mi he hoikomh thiamnak le chungkhar thabat te hna i damnak.
Chawva cu a pahnih nak biapi bikah kan hmuh. Chungkhar hlawhtlingnak dawn tu;
- Sifahnak
- Nupi le nu
- Chungkhar rian pakhat le pakhat i bomhlonak
- Va le cingla rualchan
- Ngandam lonak.
Chungkhar hlawhchamnak kan zoh tikah, sifahnak cu pakhatnak i a biapi bikmi a si ṭhan hoi. Cucaah chungkhar nuam tein umnak ding ahhin chawva hmankhim te ngeihnak hi a biapi lo tiah kan ti kho hrimhrim lo.
(Hi Lenhlawi cabia hi Rev. Carson Hniar Kio nih a rak ṭialmi a sim Zatlang nun ah cawnpiaknak ṭha a si tiah ka ruah caah ka tar lengmang nak a si. Kan pa a nun caan tawite chung ah thil ṭha tampi a kan roh takmi chung ah hicauk te hi pakhat aa tel ve mi a si.)
EmoticonEmoticon