GENERAL NE WIN UKNAK (1962 – 1988)
Kum 1962, March thla ni 2 ni zingka ah Gen. Ne Win nih Prime Minister U Nu uknak cu a chuh i, U Nu le a Ministers vialte cu a tlaih dih hna. Chin Minister Pu Za Hre Lian zong cu an tlaih ve i thong an thlak ve nain anih cu zan khat lawng an thlak i an thlah ṭhan.
Ni 2.3.1962 ni cu Parliament cu an hrawh i Revolutionary Council (Tawhlan Cozah) an tuah colh. A lenglei mi tel hleng loin ralbawi lawngte minung 17 nih Cozah cu an tlaih i, amah Ne Win cu an Chairman a si. Revolutionery Council (Cozah) Member 17 hna cu a tanglei hna hi an si:-
- Gen. Ne Win … Chairman
- Brig. Aung Kyi … Member
- " Tan Pe … -"-
- " T. Clif … -"-
- " Tin Pe … -"-
- " San Yu … -"-
- " Sein Win … -"-
- Col. Taung Kyi … -"-
- " Kyi Maung … -"-
- " Maung Shwe … -"-
- " Tan Sein … -"-
- " Kyaw Soe … -"-
- " Saw Myint … -"-
- " Chit Myang … -"-
- " Khin Ngeo … -"-
- " Hla Han … -"-
- " Tan Yu Saing… -"-
Gen. Ne Win Cozah ralbawi 17 cungah cun Tlangcungmi ralbawi pakhat hmanh an i tel lo i Kawlmi lawngte an si. Cun 1948 ah Parliament nih an rak fehtermi Uknak Hrampi Upadi (Constitution) cu 'Ka hrawh' tiah a thanh lo nain, a hmang ti lo i, Kawlram cu Uknak Hrampi Upadi um loin kum 12 chung an uk.
Parliament an hrawh caah Chin Affiars Council zong cu hrawh a si ve i, Chinram uktu ah "Chin Usi" an tuah. Thimnak tuah loin Gen. Ne Win nih amah duhmi paoh kha a auh hna i Chin Usi rian tu a pek hna. Chin Usi rianṭuantu upa hna cu a tanglei hna hi an si:-
- Maj. Son Khaw Lian (pension) … Chairman
- Lt. Col. Put Pau ( " ) … Member
- Maj. Vumtu Hasing ( " ) … -"-
- Capt. Tin Zam ( " ) … -"-
Gen. Ne Win nih Pu Vumtu Mawng kha Chin Usi Chairman ṭuan awkin a fial nain Pu Vumtu Mawng nih a duh lo caah Maj. Son Khaw Lian an ṭuanter. Rangoon i Chin Affairs Council zung cu hrawh a si cang caah Chin Usi zung cu Rangoon Ralkap Zungpi ah an chiah hna.
Asinain a lang i uk cu a si khawh lo caah April thla in Chin Usi zung cu Kalemyo ah an hun ṭhial. Asinain, Kalemyo i Chin Usi zung um cu Kawlmi nih (Kalemyo Kawl khuami nih) an duh lo i, hmailei ah hna an kan hnawh lai ti an phan caah fakpi in an rak al i an duh lonak an rak langhter.
Ca an taar i, "Kale-Kabaw neelrawn cu Chinram a si lo. Chin cu Chin an si i, Kawl cu Kawl kan si. Kawlram le Kawl vawlei cu Chin nih tawnghnak nawl an ngei lo. Chin Usi zung Kawlram ah nan chiah ahcun mei a alh lai! Kawl upa hna nan i hngilh maw? Zeicah nan zoh ko?" tiah an rak ti.
Cu tikah cun Chin Upa hna cu Gen. Ne Win nih a auh hna i, Chin Usi zung cu Chinram ah nan ṭhial lai. Khuazeiah dah nan thial lai? tiah a hal hna tikah Vumtu Hasing nih Hakha ah siseh, Hakha khua a lai bik tiah a rak ti. Cucaah cun Vumtu Hasing cu an hun thlah i, 6.7.1965 ni ah Chin Usi zung cu Hakha khua Dr. Ṭial Cung inn ah an rak ṭhial.
Hi lioah hin Hakha khua cu khua hmete a rak si rih i, Chin Usi upa hna le an zung rianṭuan chungkhar 130 tluk umnak kha inn a rak har caah Hakha Party Unit Chairman Pu Tum Khar le Zipeng Pu Ni Uk nih fakpi in an rak bawmh hna i Chin Usi zung cu Hakha khua ah ṭha tein an rak ṭhial khawh.
Chin Usi zung Hakha khua i chiah ding cu upa dang nih an rak duh lo nain Col. Van Kulh zuamnak thawngin Rangoon Revolutionary Cozah nih an fehter i, Hakha khua ah chiah thai a si.
Gen. Ne Win nih U Nu uknak a chuh channak cu 'Tlangcungmi vialte nih Federal uknak an hal i, Aung San nih a rak kamh ciami hna a si caah pek lo awk an ṭhat lai lo caah Kawlram a kuai sual lai ti phan ah a si tiah an thanh.
Asinain cu ruang lawngah si loin, Kawlram cu Socialist Dictator in uk a duh caah a si. Cucaah uknak a lak le cangka in Socialist uknak phungning in a uk colh ko.
A hmasa bik ah, Socialist ram paoh ah an tuah ciomi, ram pumpi thilman khahternak kha an tuah. Cozah chawdawr (Kungtuwezi) an tuah i, eidin le fenh-aih, minung kan herh deohmi kha man fawi tein an zuar.
Cozah nih a zuarmi thilri vialte cu Kawlram pumpuluk a man an khahter i man fawi tein an zuar. Cuti cun a miak lak a hmangmi pumpak chawdawr kha an dih lai i, ram chung minung vialte kan nunning a ruang lai, tiah an ti.
Cucaah cun thil phawrh man vialte cu Cozah nih an liam dih i, ram pumpuluk thilman an khahter i, man fawi tein an zuar khawh.
Facang pyi 32 a tlummi tun khat ah Ks.17/- a si i, chiti cuai khat ah Ks.3.50, cite cuai khat ah Ks.-/30, thantlingrang cuai khat ah Ks.2.05, cawhnuk dur khat ah Ks.1.10 in an zuar i, a dang Cozah nih an zuar khawhmi thilri vialte hna zong man fawi tein an zuar hna caah, hi lio caan hi Kawlram chung minung an i nuamh bik lio caan a rak si.
Asinain Kawlram cu anmah nih zei thil hmanh an ser khawh lo caah, cuti man fawite i an zuarmi cu ramdang i an cawkmi lawngte an si caah, thilman fawi tein an zuarmi nih cun sau a nguh lo.
Ramdang tangka hmuhnak ah ramdang ah thil an zuarmi a um lo i, ramdang Bank vialte an chuh dih fawn hna tikah ramdang tangka (dollar) an ngei ti lo i, ṭumchuk lei an panh chin lengmang.
Socialist ram paoh ah cun thilri le sehzung vialte hi zapi hrawm ah ser phung a si bantukin, 1964 February thla ah pumpek chawdawr le Bank vialte a chuh dih hna i Cozah ta ah a ser dih hna.
Laimi chawdawr tampi hna zong an chawdawr thilri vialte a rak chuh dih ve hna i, kan rulh ṭhan te hna lai tiah a ti hna nain ahohmanh tlamtling in a rulh ṭhanmi an um lo.
Socialist phung cu zeizong vialte i hrawm dih a si i, nupile zong i hrawm a si ti a si caah Laimi nih an ṭih ngaingai. Pumpak chawdawr a hun chuh hna chinchin tikah cun a si tak ko lai hi ta an ti i Ne Win Cozah cu an huat ngaingai.
Cucaah cun Chin miphun, daite i a um tawnmi cu an thin a hun tuk caah Ralhrang thawh tiangin an rak thawh phah.
Kum 1965 April thla ah tangka 100 ca le 50 ca a hun thah ṭhan. Ram chung tangka hi pumpak sinah tam tuk um hlah seh tinak a si. Cu bantukin pumpak thilri chuh le Bank tangka chuh a hman caah ahohmanh nih Cozah cungah zumhnak an ngei lo i, Bank zongah tangka an chia duh ti lo.
Zapi duhmi Cozah a si ti lo caah pumpak in tangka a ngeimi mirum hna le facang a ngeimi hna nih a phunphun in Cozah duh loning in an ṭuan i, Ne Win nih, 'Socialist uknak phung in kan kal lai i nunduhdim in kan nung lai' a timi cu, a ruahning bantuk si loin Kawlram cu a si a fak chin lengmang cang.
Uknak vialte cu ralkap lawngte nih an tlaih caah vawlei cung pumpuluk nih, Kawl Cozah cu Ralkap Cozah a si tiah an ti hna. Ram pakhat hi Ralkap Cozah nih an uk ahcun, cu ram cu a dai lomi ram a si i, zumh awk an si lo tinak a si.
Cucaah cun Ramdang nih an zum hna lo i, an sin chawleh le rianṭuan an duh lo. Cucaah cun Gen. Ne Win nih amah le a kut tang ralbawi, uknak a tlaimi vialte cu pension a lak ter dih hna i, 'Civil Cozah kan si ko;' tiah an ti. Asinain an ukning le an kalning cu ralkap uknak kalning ṭhiamṭhiam an si ko.[1]
Hi ca bia pawl hi Pu Chawn Kio nih Lai Miphun thawhkehnak tuanbia a ṭialmi (pp 390-394) chung in ka tar chinmi a si.
Catialtu Pu Chawn Kio Kong rel na duh ahcun Hika hi click te (Video in a chimmi aa tel chih)
[1] Hrang Nawl: Interviewed on 17.6.1989
EmoticonEmoticon