Lai RALHRANG (1964-1966)
Kum 1962 ah Gen. Ne win nih U Nu Democracy uknak cu a chuh i, 'Revolutionery Council' in ralbawi 17 nih Kawlram cu an uk. U Nu le a Cabinet upa vialte hna cu an tlaih ngawt dih hna nain, an party Secretary U Kyaw Dun le Phahsahbahlah party upa hna cu an tang rih.
Gen.Ne Win uknak cu Communist uknak kalning a si caah Chin M.P. Pu Hrang Nawl cu a lung a tling hrimhrim lo. Cucaah cun U Kaw Dun le U Khaw Ngein sinah a kal i, "Hitihin maw kan um ko lai?" tiah a va ti hna.
U Khaw Ngein nih Pu Hrang Nawl cu, "Ne Win cu kan kal i, na uknak kalning hi Facist uknak kalning a si. Facist uknak cu kan dohmi a si zungzal caah na thlen lo ahcun kan in doh lai.
Kan in doh lai kan timi hi a biate ah ruat hlah. Abiana ah motor zong nih naatum hei rial selaw, naatum cu a thi ko lai nain motor zong cu a ril ve ko lai, tiah kan ti i, a si ahcun kum 2 in hung ka ngang rih u, tiah a kan ti.
Cucaah cun kum 2 cu ngang ko rih u sih, tiah a ti. Cun U Kyaw Ngein nih cun Pu Hrang Nawl cu, "Kan ram ah thisen chuahnak a tam tuk cang i, thisen chuahnak paoh cu kan hrial a herh ko lai," tiah a rak ti fawn.
U Kyaw NgeinCuti cun kum 2 chung cu an ngan rih i a kalning zoh rih awkin daite in an um ko nain a rauh hlan ah U Ba Shwe, U Kyaw Ngein le a dang party upa vialte hna cu an tlaih dih ve hna.
Pu Hrang Nawl cu Laitlang ah a tlung i kum 2 chung cu daite in a um ko. Hi lioah hin Lairam ah an ceih bikmi cu, "Communist phung cu mi thil vialte chuh dih i hrawmthil (Cozah thil) ah chiah dih a si.
Vok le ar zong chuh dih a si lai i, nupile zong i hrawm a si lai," tiah ti a si i, Laimi nih cun Ne Win uknak cu an ṭih ngaingai.
Kum 2 cu a hung tling i, Ne Win nih cun a kalning thlen cu hun chim lo, 1964 February thla ah chawdawr thil vialte cu a chuh dih hna i, Bank vialte zong cu Cozah Bank ah a ser dih. (1965 April thla ah tangka 100 ca le 50 ca kha a hun chuh dih ṭhan hna).
Cu tikah cun Ne Win uknak cu Communist uknak phung bantuk in Dictator a si taktak ko ti cu a fiang cang i, mi vialte cu an ngaih a chia i an lung a rawk dih. Chin upa hna cu miphun le ram caah an lung a fak tuk ko nain, zeitin kan doh lai tiah i chimruahnak le a sawmnak an ngei lo. Asinain an lung chung cun doh duhnak lungthin cu an ngei dih.
Chin miphun lakah Ne Win Cozah doh awkah a cawlcang hmasa bik le a thawng bikmi cu M.P. hlun Pu Hrang Nawl a si. Amah Rangoon ah kal i Ramdang Palai zung pawl a ton a duh nain kal ngam a si lo caah Hakha upa Rangoon a tlawngmi kha a bia in a cah hna.
American Palai nih cun Pu Hrang Nawl cu bia a hun leh i, "Rangoon i a rat i a kan ton ahcun an tlaih lai. Kan umnak hi hmantleng in an kan zoh peng. Cucaah cun a duh ahcun India ah vung kan tong seh," tiah bia an hun cah[1]
Cucaah cun Pu Hrang Nawl cu India ah a kal i, Culcatta khua i American Consul Palai cu 28.4.1964 ni ah a va ton hna. Consul Palai nih cun, Independent ram pakhat a simi tuknak ah hriamnam bawmh kan duh lo.
Cucaah cun nangmah zong kan in bawm lai lo. Asinain Ne Win cu a kalning kan duh ve lo caah a thawngpang hung kan thanh law Vawleicung Hriamnam Zuarnak Phu (Arms Smugglar) he kan in pehtlaihter hna lai tiah an rak ti.
LT.COL. SON KHAW PAU AN PHUAH
Tidim peng in Ne Win Cozah doh awkah a cawlcang hmasa bikmi cu Lt.Col.Son Khaw Pau a si. Lt.Col.Son Khaw Pau hi a no lio tein Mirang kut tangah ralkap a tla i, Japan ral thian ka, amah kum 26 a si ah Lt.Colony a hmumi a si.
Chin Hero Son Kho PauJapan ral a hung thian in Lai Ralkap (Chin Hills Batalian) an hun tuah tikah, amah cu 2nd Chin Batalian Commanding Officer an pek. Mi ralṭha le zumh awk tlak minung a si caah Kawl Cozah nih Takhin Tan Htun tlaih awkah ṭuanvo an pek.
Tan Htun le a party (Communist) pawl cu Prome khua ah pumhnak an ngei i, cu lioah cun Col. Son Khaw Pau le a ralkap nih cun an kulh hna. Cunglei ah kahnak nawl a hei hal i, asinain Brig. Kyaw Zaw nih 'Um rih u, ralkap tam deoh kan kuat hna lai' tiah a hun ti hna.
An hngah i, Brig. Kyaw Zaw nih cun ralkap cu a hun thlah zokzok hna lo caah a ni a ruah tuk hnu ah anmah lawngin an hun nam hna tikah cun Tan Htun le a ralkap hna cu an um ti lo, an zam dih cang.
Lt.Col.Son Khaw Pau cu cunglei in 'Zeicahdah Tan Htun na tlaih lo' tiah an hon hal i, Brig. Kyaw Zaw nih a ka thlauh caah a si' tiah Kyaw Zaw cu sual a hun phawt ve. (Brig. Kyaw Zaw hi Comminist a duhmi a si caah a tuah hranhrammi a si)
Sihmanhsehlaw Kawl Cozah nih cun Brig. Kyaw Zaw tu sual phaw loin Lt.Col.Son Khaw Pau tu kha zeihmanh biahalnak um loin an phuah bak ko.
SON CIN LIAN HE AN I TONG:
Gen. Ne Win nih uknak a hun lak i Communist phung in kalpi a timh tikah cun, Col.Son Khaw Pau cu Chin miphun le Chinram Communist uknak i um lai cu a ruah khawh lo caah Ne Win Cozah cu doh i Chinram cu Luatnak hmumi Ram (Independent State) pakhat ah ser a timh.
A hmasa bikah Naga ram ah a kal i, Naga National Council upa a va ton hna. Zeicahtiah, kum 1950 lio i Kawlram palek nih Dr.Agami Phizo tlaih awkah an rak kulh lioah khan, Lt.Col.Son Khaw Pau bawmhnak thawng in a rak luat.
Cucaah cun Ne Win Cozah nih an doh tikah Naga ralkap nih an kan bawmh ṭheo lai ti ruahchannak in a kal hnawhnak cu a si. Asinain Dr.Phi Zo cu London ah a kal cang caah Lt. Col. Son Khaw Pau nih cun Naga National Council upa lawng kha a va ton khawh hna.
Chin Affairs Council Chairman a rak simi Pu Son Cin Lian le Pu Thual Zen zong Ne Win uknak cu an duh lo caah doh awkah mi an sawm hna i, mino tam nawn he Jeep in Indiaram ah an zam.
Tidim in an tho i, India le Kawl ramri Cikha khua an phak ah ca an taar i, "Kawl uico pawl hung kan dawi hlah u, nanmi kan si ti lo," tiah ca an taar i Indiaram Imphal khua ah an kal.
Pu Son Cin Lian hi a voithumnak Parliament thimnak ah Tidim peng in National Member ah M.P. thim chuak a si i, Chin Affairs Council Chairman ah an thimmi a si.
Gen. Ne Win nih uknak a chuh hna i, Ne Win uknak kalning cu Facist uknak phung in a kal caah an duh lo i Pu Thual Zen he hawi an sawm hna i Ne Win uknak doh awkah ralhrang ah an i thawh i Imphal in Tuisen Camp a tuahpi hna. A ralkap hna hi CNO Party minung lawngte an si. Asinain an lakah Pu Dam Khaw Hau a tel ve i, anih hi Ti-mie Phahsahbahlah a si caah Pu Son Cin Lian he zong an duhnak a khat kho lo i, hna an hnawk ngaingai.[2]
Mi Roling Pu Hrang Nawl ralhrang thawhnak le an tlaihnak hna tiang rel na duh ahcun Hika hi click
Chin Democracy Party Ralhrang kong kan thlah ṭhan te lai.
Hi ca bia pawl hi Pu Chawn Kio nih Lai Miphun thawhkehnak tuanbia a ṭialmi (pp 394-397) chung in ka tar chinmi a si.
Catialtu Pu Chawn Kio Kong rel na duh ahcun Hika hi click te (Video in a chimmi aa tel chih)
[1] Hrang Nawl: Interviewed on 17.6.1989
[2] Vum Son, Dr. : Zo History p.160
EmoticonEmoticon